MAGOWIE, MAGOI, MOBADZI

O Magach – kapłanach zaratusztriańskich w czasach Zaratusztry wiemy bardzo niewiele. W Gathah są tylko nieliczne wskazówki dotyczące tego stanu. Wiadomo że pelnili powinność Athauruna . Almut Hintze tak pisze o tej posłudze kapłańskiej: „Tytuł Athauruuan, który tutaj odnosi się do Zaratusztry, to ogólny termin, który można przełożyć technicznie jako „kapłan”. Zadaniem takiego „kapłana” było wędrowanie wzdłuż i wszerz kraju i głoszenie religii Mazdajasny [zaratusztrianizmu] (Y 9,24; 42,6; Yt16.17 – Hintze 2009b: 178).

Athauruna zaś – „posługa kapłańska” to aktywność, do podjęcia której zachęcany był każdy członek społeczności, bez względu na wiek* i płeć – po odbyciu odpowiedniego przeszkolenia. Rozdział 5 traktatu kapłańskiego zatytułowanego Herbedestan zdaje się sugerować, że społeczność oczekiwała, że każda rodzina wyśle na pewien, określony czas co najmniej jednego ze swoich członków na „posługę kapłańską” w podwójnym celu, jakim było głoszenie nauk religii zaratusztriańskiej i wykonywanie różnych czynności religijnych i rytualnych.

Utworzone dzięki temu wysiłkowi nowe wspólnoty wysyłały z kolei swoich własnych członków na Athauruna, tworząc w ten sposób efekt domina, co tłumaczy rozprzestrzenienie się religii zaratusztriańskiej na ziemiach zamieszkałych przez Irańczyków” (Almut Hintze 2009b).

Pierwsze historyczne wzmianki pochodzą z przekazów historyków greckich. Termin grecki Mędrcy ( magoi ) jest związany z „najmądrzejszymi ludźmi” wspomnianymi przez Strabona, Herodot opisuje mędrców jako klan lub plemię starożytnych kapłanów; którzy popadli w niełaskę na początku panowania Dariusza, ze względu na spisek przewodzącego im Gaumaty mający na celu odebranie władzy temu Achemenidzie. Niektórzy komentatorzy odróżniają mędrców od od innych „magoi” perskich ,, a mianowicie perskich kapłanów ognia. Odzwierciedla to teorię dwóch rywalizujących klanów dziedzicznych kapłanów, przy czym perscy magowie ognia reprezentują frakcję, która wspierała Dariusza. Mędrcy pierwszej grupy stali się w tym czasie rywalami króla królów, ponieważ twierdzili, że mają prawo do królestwa (Stoneman 2015: 22). Zwycięstwo na Magiem Gaumatą uwiecznił Dariusz w swojej inskrypcji skalnej w Behistun:

„13. (1.48-61.) Król Dariusz mówi: Nie było ani człowieka, ani Persa, ani Medea, ani nikogo z naszej rodziny, kto mógłby uczynić Gaumata Magiem pozbawionym królestwa. Ludzie bardzo się go bali (myśląc o tym), że zabije (dużą) liczbę ludzi, którzy wcześniej znali Smerdisa; z tego powodu zabije ludzi, „aby mnie nie znali, że nie jestem Smerdisem, synem Cyrusa”. Nikt nie śmiał powiedzieć nic o Magu Gaumacie, dopóki nie przyszedłem. Potem szukałem pomocy Ahuramazdy; Ahuramazda przyniósł mi pomoc; w miesiącu Bagajadi (nim) minęło 10 dni, potem wraz z kilkoma ludźmi zabiłem tego Gaumatę Maga i tych, którzy byli jego najważniejszymi wyznawcami.  Twierdzy o nazwie Sikajauwati, prowincji o nazwie Nisaja, w Medii – tutaj go zabiłem. Zabrałem mu królestwo. Dzięki łasce Ahuramazdy zostałem królem;

Według Herodota w „Historiach ” magowie byli jednym z sześciu plemion kapłańskich, składających się na dziedziczny klan Byli tłumaczami snów i wróżbitami na dworze królewskim. Niektórzy współcześni uczeni określają ich jako klasę kapłańską. Od czasów Dariusza I. lub wcześniej magowie byli oficjalnymi kapłanami królów Achemenidów. Składali ofiary ze zwierząt i dokonywali libacji do rzek i gór. Kapłani ci towarzyszyli także armii perskiej w kampaniach. Opinie i wzmianki na temat magów jak widać są często sprzeczne i są przedmiotem rożnych hipotez. Tabliczki klinowe z Persepolis wspominają także o specjalizacji poszczególnych magów. Manthran – ukladający mantry, Athrawan – w pełni przygotowany do pełnienia rytuału, Magupati – Mag nauczyciel, Zaotar –recytator modlitw, byli także specjaliści od podtrzymywania świetego ognia, wróżb, astrologii, magii, lekarze W tekstach religijnych wymienia się ośmiu wyspecjalizowanych Magów koniecznych do rytuału Jasny. Wydaje się, że cześć tych funkcji była łączona, a każdy z klanów kapłańskich miał trochę odmienne specjalizacje. Oba klany „Mędrców i Magów ” cieszyły się na bliskim wschodzie opinią obdarzonych wyjątkową wiedzą stąd wielu greckich uczonych i filozofów studiowało ich wiedzę praktyczną, religijną, filozoficzną i ezoteryczną.

„Integralną częścią działań magów były ich rytualne funkcje związane z astrologią i magią” (MA Dandamayev, „Magi”, Encyclopaedia Iranica ). Pod niektórymi względami ich zwyczaje przypominały kapłanów babilońskich. Grecy wierzyli, że Zaratusztra był magiem, teraz klasyfikacja do tej grupy uważana jest za błędną. Podejrzewa się, że magowie stopniowo zostali nawróceni na zaratusztrianizm przez kilkaset lat panowania Achemenidów.

Ze względu na ich odmienne praktyki i poglądy Magów związanych z ich praktykami magicznymi czasami przypisuje się im część Awesty – Vendidad tak zwane prawo przeciw demonom. Tekst Vendidad jest napisany w bardzo złym i ułomnym języku awestyjskim co świadczy, że jego autorzy bardzo słabo znali ten język pochodzący z II tysiąclecia p.n.e. Vendidad obejmuje prawo religijne, rytuały i część mitów. Z drugiej strony tekst ten nie zawiera żadnych odniesień do mędrców ani do zachodniego Iranu. To skłania część uczonych do hipotezy, że Wendidad pochodzi w ze wschodniego Iranu , która miała by być terenem działania „Magów –Mędrców” zaratusztriańskich. Młodsza Awesta jako całość jest „głównie redakcją starszych materiałów dokonaną przez ludzi, którzy także bardzo słabo rozumieli język oryginału” (Malandra 1983: 25). Językiem magów za Achemenidów nie był więc już awestyjski lecz przypuszczalnie staroperski, a dawny język był dla nich czymś w rodzaju dzisiejszej łaciny. Uważa się, że ten zwulgaryzowany język awestyjski był używany w zachodnim Iranie jako język rytualny, względnie znany przez wykształcone elity.

Inna hipoteza głosi, że język awestyjski w Wendidad jest tak bardzo wadliwy, że „musiał być zasadniczo skomponowany w czasach Arsacydów”, (ibid: 26) dynastii Partyjskiej panującej po Achemenidach i dynastiach greckich. Za Arsacydów magowie stanowili już przypuszczalnie jednolitą grupę dziedzicznych kapłanów. W procesie asymilacji tekstów Zaratusztry przez Achemenidów i późniejsze dynastie doszło przypuszczalnie do kompromisu nauczania Zaratusztry. z elementami wcześniejszych wierzeń części magów. Do kompleksu wierzeń zaratusztrianizmu adaptowano ze starej religii irańskiej wiele bóstw religii pogańskiej. Młodsza Awesta często wykazuje „niezdarny sposób wprowadzania materiałów spoza Zaratusztrianizmu jako objawień przekazanych Zaratusztrze przez Ahurę Mazdę”. Stąd nie uznawanie za teksty objawione tych części Awesty, włącznie z Wendidad przez większość współczesnych zaratusztrian.

Religia magów w każdej formie otrzymała katastrofalny cios podczas podboju macedońskiego, który zakończył panowanie dynastii Achemenidów. Ruiny Persepolis są sugestywnym przypomnieniem przemian społeczno-kulturowych. W 330 r. p.n.e. armia Aleksandra Wielkiego zwyciężyła królów perskich. Pobliskie miasto zostało zniszczone przez Greków, a mieszkańcy wybici do nogi. Następnie najeźdźcy splądrowali i spalili Persepolis. Imperium Perskie Achemenidów dobiegło końca. Wiele zaratusztriańskich (ustnych) tekstów zaginęło w tym czasie wskutek greckiej eksterminacji magów. Język grecki i religijne idee greckie stały się dominujące i wspierane przez hellenistycznych władców. Dynastia Partów, rządząca Iranem przez kilka stuleci po okresie dominacji Greków zaprzestała tępienia zaratusztrianizmu zachowując jedynie cienką powłokę hellenistycznej kultury, prawdopodobnie pozwoliła też na znaczną autonomię religijną na szczeblu lokalnym. To pozwoliło Magom na powolną odbudowę religii zaratusztriańskiej. W dalszym ciągu cieszyli się na bliskim wschodzie opinią mędrców, stąd pewnie nieprzypadkowo św. Łukasz umieścił ich jako trzech „magoi” w swojej ewangelii. Uznał widać, że autorytetem magów może wzmocnić swoją historię ogłaszającą zbawicielem osobę Jezusa. Być może w tym okresie nastąpiła też pierwsza próba kodyfikacji pisemnej tekstów przekazywanych dotąd ustnie. Termin Mag powoli pod wpływem konieczności kształcenia wielu nauczycieli religii, czyli Magu-pati, przeszedł metamorfozę językową. W języku Pahlawi synonimem maga stał się Magu–pati, w pahlawi „Magupat”, „Mogupat”. Stąd od czasów sasanidzkich terminem Mobad określana jest warstwa kapłańska wywodząca się od starożytnych Magów.

Określenie kapłana zaratusztriańskiego odtąd, aż do naszych czasów jest przekształcono wersją awestyjskiego słowa Mogu – Mag. W Okresie panowania Sasanidów Magowie wspierani przez Szachinszahów stali się potężną kastą wywierającą ogromny wpływ na całe społeczeństwo i państwo. Nie da się ukryć że religii zaratusztriańskiej przyniosło to wiele złego. Upaństwowienie religii z jednej strony pozwoliło umocnić się zaratusztrianizmowi w Iranie, Anatolii, Azji Centralnej, na Kaukazie, w Syrii, Mezopotamii i na pólwyspie Arabskim, a nawet pozwoliło mu dotrzeć do Chin, z drugiej zaś strony spowodowało panoszenie się kleru jego nadmierne bogacenie. Zachłaność Mobadów doprowadziła do przerostu rytuałów nad życiem duchowym, etyka i nauczanie Zaratusztry zostały sprowadzone do praw i przepisów, a także do obsesyjnego traktowania skalań i czystości zapisanych przypuszczalnie wtedy w Vendidad. W tych czasach pojawiło się też skrajne traktowanie zwłok ludzkich jako szczególnie nieczystych i umieszczanie ich w „wieżach milczenia”.

Sasanidzcy kapłani opracowali rozbudowane, kosztowne i uciążliwe, rytuały religijne . Uważano, że spełnianie tych obrzędów traktowanych zastępczo w miejsce pierwotnej religijności, „gromadzi skarb w niebie”. Ta sytuacja wywoływała opór części społeczeństwa. Oddaje to zanotowany komentarz: „Skarb taki łatwiej gromadzić mogą bogaci niż biedni”. Uzyskane bogactwa, podkreślające światową pozycję zaratusztrianizmu, zostały wykorzystane przez kapłanów sasanidzkich, do „nacisku na ludzi świeckich, by rytuały były wykonywane w jak największym wymiarze”. Innym z degenerujących religię trendów w tym okresie było zwalczanie apostazji (odejścia od wiary) przez przez państwo. Powołano służby które przypominały europejską inkwizycję chociaż nigdy ich działania nie przybrały to takich rozmiarów jak w na zachodzie. Rownież w tym okresie zdarzały się przypadki prześladowania innowierców: Buddystów, Chrześcijan, a także religii uznawanych za herezję takich jak Manicheizm i Mazdakizm. Na szczęście tradycji i trwającej od czasów Cyrusa wielkiego należy przypisać generalną tolerancję religijną wspieraną przez szahinszahów Sasanidzkich, którzy mimo nacisków kleru opierali się zwykle tym tendencjom o ile ruchy religijne nie zagrażały polityce i interesom państwa. Kolejny wypaczeniem objawienia Zaratusztry bya patriarchalizacja religii i życia codziennego społeczności zaratusztriańskiej. W miejsce idei pełnej równości kobiet i mężczyzn pod względem społecznym ekonomicznym, religijnym, seksualnym zawartym w Gathah i i innych tekstach Zaratusztry wprowadzono prawo skrajnie mizoginiczne niewolące kobietę. W tekstach, które powstały w okresie pahlawi kobieta staje się istotą, głupszą, przewrotną, często demoniczną okresowo w czasie miesiączki skrajnie nieczystą. Tak ujmuje to fragment przepisów z Wendidad:

„Wendidad Fargard 16.
Przepisy czystości dotyczące miesiączki

• 1. O, Stwórco świata materialnego, Święty! Jeśli w domu czciciela Mazdy jest kobieta, która ma miesiączkę, co powinni zrobić czciciele Mazdy?
• 2. Ahura Mazda odpowiedział: „Oczyszczą tam drogę z drewna, zarówno roślin, jak i drzew; posypią suchym pyłem na ziemię i wyodrębnią połowę, trzecią, czwartą lub piątą część domu, aby jej spojrzenie nie padło na ogień ”.
• 3. O, Stwórco świata materialnego, Święty! Jak daleko od ognia? Jak daleko od wody? Jak daleko od konsekrowanych pakietów Baresmy? Jak daleko od wiernych?
• 4. Ahura Mazda odpowiedział: „Piętnaście kroków od ognia, piętnaście kroków od wody, piętnaście kroków od konsekrowanych wiązek Baresmy, trzy kroki od wiernych”.
• 5. O, Stwórco świata materialnego, Święty! Jak daleko od niej pozostanie, ten który przynosi jedzenie kobiecie, która ma miesiączkę?
• 6. Ahura Mazda odpowiedziała: „Zostanie od niej trzy kroki, ten który przynosi jedzenie kobiecie, która ma miesiączkę”

Także zachowania homoseksualne włączono do spisu szczególnie niebezpiecznych i nieczystych zachowań karanych śmiercią.

„WENDIDAD. FARGARD 8.

32. Ahura Mazda odpowiedział: „Mężczyzna, który leży z z mężczyzną, tak jak mężczyzna leży z kobietą, lub jak kobieta leży z kobietą, jak z mężczyzną z kobietą, jest Demonem; ten mężczyzna jest, czcicielem Demonów, czyli męskim kochankiem Demona, jest jest żeńskim kochankiem Demona, jest żoną Demona; jest to człowiek, który jest tak zły jak Demony, czyli w całości jest Demonem; to jest człowiek, który jest Demonem, zanim umrze, i staje się jednym z niewidzialnych Demonów po śmierci: podobnie jak on, niezależnie od tego, czy leżał z mężczyzną jak mężczyzna, czy jako kobieta z kobietą.”

Winny mógł zostać zabity przez każdego, bez rozkazu Dastura. Zaratusztrianizm w ujęciu wszechwładnego kleru stał się religią bez mała tak opresyjną jak chrześcijaństwo w swoim najciemniejszym okresie. Te wypaczenia religii nie pozostawały bez echa w społeczności zaratusztriańskiej, dochodziło do buntów ludowych i powstawania ruchów mających oczyścić religię z nieludzkich praw Wendidad. Mazdakici, ruch religijny, propagujący w tym okresie równość kobiet i mężczyzn, przywrócenie swobody seksualnej i równości społecznej, przez część badczy jest uważany za proto-komunizm, ale słuszniejsze jest chyba zakwalifikowanie go jako nurt reformatorski dążący do przywrócenia oryginalnego nauczania Zaratusztry. Potęga klery uniemożliwiła jednak reformy, bunty zostały bezwzględnie stłumione.

Na obronę mobadów zaratusztriańskich można wskazać fakt, że nasilenie tych zjawisk nastąpiło w sytuacji ostrej konkurencji z religią Chrześcijańską, miała wtedy równie opresyjny system zakazów i nakazów. Duża liczba Nestorian uchodząc przed prześladowaniami ortodoksyjnych chrześcijan z Bizancjum schroniła się w Imperium Sasanidzkim. Spowodowało to nasiloną działaność misyjną w Iranie. Misjonarze różnych odłamów chrześcijan wschodnich atakowali nauczanie Zaratusztry jako prowadzące do grzechu, rozwiązłości, nie podporządkowania się władzy świeckiej i lansujące niebezpieczną dla panujących równość społeczną. Prawa Wendidad były więc po części podyktowane próbą ideologicznej obrony starej religii przed argumentami chrześcijan. Ponadto w porównaniu z pozycją kobiety chrześcijańskiej, zaratusztrianki i tak miały więcej praw nawet w najgorszym okresie. Mogły się rozwieść, przysługiwały im alimenty i mogły prowadzić działaność gospodarczą. Mimo, że z perspektywy XXI wieku widzimy wiele niesprawiedliwości i okrucieństwa dla księży nestoriańskich, prawa Wendidad i tak pozwalały na zbyt wiele

Ważnym pozytywnym osiągnięciem Magów w tym okresie było spisanie wszystkich ocalałych i znanych tekstów religijnych, dzięki czemu religia mogła być zachowana, oryginalne nauki Zaratusztry dotrwały do czasów współczesnych. Przyczynili się do tego szczególnie arcykapłani – dasturowie królewscy tacy jak Tansar i Kartir. Kolejnym dodatnim osiągnięciem mobadów był ich pozytywny stosunek do nauki, a w szczególności do medycyny, dzięki czemu uczelnie takie jak Gondiszapur promieniowały na Europę i wyprzedzały medycynę w innych krajach. Kler sasanidzki wspierał także tłumaczenia dzieł greckich i rzymskich, a także pochodzących z Indii, a biblioteka w Ktezyfonie była w tym czasie największą na świecie. Rozwijały się uniwersytety, architektura, sztuka i technika. Gdy Europa była pogrążona w barbarzyństwie między 476 r. po upadku zachodniego Cesarstwa Rzymskiego i pogrążyła się w chaosie, aż do czasów Karola Wielkiego, zaratusztriański wschód kontynuował cywilizacyjny rozwój.

• 

Kres temu etapowi przyniósł najazd Arabski, ale paradoksalnie mimo zniszczenia prawie całkowicie religii zaratusztriańskiej, spowodował jej reformy i odrodzenie dzięki wyciągnięciu przez kolejne pokolenia mobadów wniosków z klęski i upadku.

Trzon informacji oracowany na podstawie:
https://www.independentphilosophy.net/Zarathushtra_and_Zoroastrianism.html?fbclid=IwAR0WR9GS0XCqSbq1cWI9QCwMzLk7ezcT4ttuGq8vg3trvGDvRI08V–ojN0#journey

oraz tekkstu „Cyrusa”: „Athauruna”

*„bez względu na wiek” nie oznacza niemowląt Trzeba było odbyć ceremonię przyjęcia wiary sedreh puszi, czyli dojść do wieku sprawnego pod tym względem i być zdolnym do odbycia szkolenia.