Polscy Czciciele Ognia

WYWIAD Z JEDNYM Z POLSKICH ZARATUSZTRIAN

Zaratusztrianie to wyznawcy religi głoszonej 3500 lat temu przez proroka Zaratusztrę. To to głónie Persowie w Iranie i potomkowie Persów, którzy uciekli przed najazdem arabskim do Indii czternaście wieków temu, a także rozsiana po świecie diaspora. Na świecie jest ich ok. 300tysięcy, gł. w Indiach, Iranie, Kurdystanie, Wlk. Brytanii, Australii i USA.

W 2004 szacowano populację na 124,000 do 190,000. obecnie obliczono w 2019 r. liczbę zaratusztrian na ok. 300 000 czyli wzrost, podwojenie populacji bez doliczania niewielkich grup w takich krajach jak: Rosja, Norwegia, Polska, Białoruś, Brazylia, Wenezuela, Turcja, Kazachstan, Austria, Szwecja, Portugalia, Hiszpania. Ciemną liczbą jest populacja Iranie gdzie oficjalnie jest 25 000 zaratusztrian, ale część nowo–nawróconych ukrywa wiarę by uniknąć represji. Populacja zwiększyła się realnie do 60 tys. i zwiększa nadal. Druga ciemna liczba to Zaratusztrianie w syryjskim i irackim Kurdystanie. może to by 90 do 150 tys. nowych wyznawców w reakcji na Islam w wydaniu ISIS. Nawrócenia w Kurdystanie mają też charakter związany z poszukiwaniem odrębności kulturowej i narodowej tej społeczności. Zwiększa się także liczba konwersji w Europie USA i Australii.)

Czczą Boga, którego nazywają Ahura Mazda, wierzą, że dzięki dobrym myślom, słowom i uczynkom świat zostanie naprawiony i zwycięży dobro. Ich tradycja nakazywała do niedawna pozostawianie ciał zmarłych natzw. Wieżach Milczenia, aby sępy oczyściły je do kości.

Rozmowa zpolskim wyznawcą zaratusztrianizmu.

Na początku chciałbym coś sprostować. Nie jesteśmy czcicielami ognia, na tej zasadzie można by nazywać wyznawców islamu czcicielami półksiężyca, a chrześcijan wyznawcami krzyża. Ogień symbolizuje dla nas czyste światło boże nieskalane przez Złego Ducha Arymana oraz pierwotny Ład Boży, zwany Aszą.

Jak mówi się poprawnie: zoroastryzm, zaratustryzm, zaratustrianizm…?

Zaratusztrianizm bo zgłoski sz, ż i ś są obecne w starożytnym języku awestyjskim, który jest równie stary jak sanskryt i do niego bardzo podobny. Awestyjski to język Zaratusztry i co ciekawe wiele słów z tego indoeuropejskiego języka ma wspólne podobne słowa jak w języku polskim. Po awestyjsku przykładowo: Matka to mata, brat to brata, dwa to dwa, sto to sata, ty to te, mysz to muś, wydra to udra, jeż to żuż, serce to zerdaya, bóg to baga. Te niby odległe kultury wywodzą się z prastarego jednego pnia wspólnego dla Europy i Azji.

Skąd to określanie zaratusztrian jako „czcicieli ognia”?

Już starożytni greccy podróżnicy i historycy zauważyli, że magowie, tak nazywali zaratusztrian, zbierają się na modlitwy w świątyniach i przy ołtarzach gdzie podsycany drewnem sandałowym płonie nieustannie ogień. Doszukując się analogii skojarzyli to z kultem greckiej bogini ognia Hestii. Ta opinia przylgnęła do naszej religii i jak widać ma się dobrze. Prawdą jest, że centralnym punktem świątyni zaratusztrian jest ołtarz ognia. Wymawiana przy nim manthra (modlitwa-medytacja) pozwala się skupić na dobru i świetle Ahura Mazdy. Ogień w postaci świecy ogrywa tą samą rolę w codziennych domowych modlitwach. Na podobnej zasadzie ogień jest obecny w kościołach w postaci gromnicy czy świecy paschalnej, a w synagogach świece płoną osadzone w menorze.

Jak zostaje się wyznawcą zaratusztrianizmu?

Przygotowanie często rozpoczyna się wiele lat wcześniej, a podczas ceremonii konwertyta musi mieć podstawową wiedzę o religii i znać kluczowe modlitwy w języku awestyjskim.

Ceremonię, powszechnie praktykuje się przed osiągnięciem dojrzałości dziewczynki lub chłopca. W żadnym wypadku nie wolno tego robić zanim dziecko nie osiągnie wieku siedmiu lat, ponieważ dziecko w tym przedziale wiekowym nie może zrozumieć znaczenia wydarzenia.

Sama ceremonia przyjęcia wiary, nazywana Sedreh Puszi, odbywa się w obecności ognia przy stole przykrytym białym obrusem, na którym znajduje się portret Zaratusztry, i symboliczne przedmioty takie jak lustro, kwiaty, pokarmy oraz napoje. Ceremonia jest dość zawiła, składa się z wielu recytacji wyznania wiary i modlitwy.

Sedreh Puszi składa się z trzech części: Na wstępie odmawia się Patet Pashemani to tradycyjna modlitwa skruchy , recytowana przez kapłana w imieniu inicjowanej osoby.

Następnie powinna być założona na adepta biała koszula sedreh podczas recytacji modlitwy do Boga (Yatha Ahu Vairjo). Potem recytuje się zaratusztriańskie wyznanie wiary.

W czasie kolejnych recytacji wiązany jest na trzy węzły biały pas kusti. Każdy węzeł oznacza trzy filary życia zaratusztrianina: Humata-dobra myśl, Huchta-dobre słowo, Chwarszta-dobry uczynek. Na zakończenie mobad (kapłan) składa życzenia i zwraca się do nowego członka społeczności tytułując go behdinem, czyli wyznawcą Dobrej Religii. Taka jest bowiem jedna z oryginalnych nazw zaratusztrianizmu. Potem zaratusztrianie świętują i ucztują.

Słyszy się o konwersjach Polaków na islam czy na powroty o chrześcijańskich nawróceniach, ale chyba nikt nie słyszał o konwersjach na zaratusztrianizm. Dlaczego przyjął pan tę religię?

Gdy byłem młody nurtowało mnie pytanie skąd zło? Ani chrześcijaństwo, ani buddyzm, ani islam czy inne wyznania nie dawał mi jasnej i przekonującej odpowiedzi. Mój rozum buntował się przeciwko akceptacji boga dobrego, wszechwiedzącego i wszechmocnego, doświadczającego zarazem ludzi potopem trzęsieniami ziemi i mękami Hioba, albo Holocaustem. Grzech pierworodny i odebranie raju Adamowi i Ewie za świadomość dobrego i złego mimo teologicznych wywodów jawiły mi się jako coś niezrozumiałego. Koncepcja zła jako braku dobra też do mnie nie przemawiała, mimo wywodów św. Augustyna i Kanta. Mistyka hinduizmu i buddyzmu z jego pojmowaniem świata jako złudzenia nie odpowiadała mi ze względu na moją skłonność do racjonalizmu, takiego chłopskiego rozumu. Przełomem było zgłębianie objawienia Zaratusztry, który powiedział w Gathach – najświętszej części Awesty: „Na początku dwa były Duchy Bliźniacze żywiołowo działające: Dobry i Zły; w myśli, w słowie i w czynie”, i dalej: „I kiedy owe dwa Duchy Bliźniacze po raz pierwszy się spotkały, Życie i Niebyt ustanowiły. I tak będzie aż po kres istnienia świata.”. „Życie ustanowił Ahura Mazda a Niebyt – Angra Majniu -zły duch”. Ważne były także te słowa proroka Zaratusztry, którego my zwiemy Manthranem, czyli prowokującym do myślenia: „I przez twoją myśl dałeś nam władzę myśli, słowa i czynu. W ten sposób pozostawiłeś nam wolność by wybrać naszą wiarę samodzielnie”. Tak zostałem nieformalnym wyznawcą religii, która dawała najbardziej racjonalne i spójne wytłumaczenie skąd zło i co mogę zrobić by mu się przeciwstawi, choć mój Bóg nie jest wszechmogący. Żartuję czasem, że Ahura Mazda poprosił mnie o współpracę, bo mieliśmy wspólne cele i porachunki ze złem. Ja mu pomogę w przeciwstawieniu się złu, a on mi pomoże i podpowie jak mogę się stać trochę lepszym człowiekiem. Formalnie zostałem zaratusztrianinem w tym roku podczas pierwszego w Polsce Sedreh Puszi. Dodam, że moi współwyznawcy, byli nurtowani przez podobne dylematy i pytania.

Ale podobno tradycjonaliści zaratusztriańscy twierdzą, że nikt urodzony poza społecznością „czcicieli ognia” nie może przejść na jej religię…

Współcześni zaratusztrianie nie zgadzają się co do tego, czy osoby z zewnątrz mogą przechodzić na ich wiarę. Rozproszeni w małych społecznościach mniejszościowych w Persji, Indiach, Europie i Ameryce Północnej i bez hierarchii religijnej, zaratusztrianie kierują się głosami rad i ważnych kapłanów, których autorytet jest tylko lokalny. Nawet w obrębie społeczności dana osoba może zdecydować się nie akceptować decyzji rady lub dastura. Zaratusztriańskie społeczności i jednostki mają zatem różne poglądy na temat nawrócenia. Mają tendencję do skupiania się wokół dwóch ogólnych tendencji, reformistycznych i tradycjonalistycznych, ale nawet w tych grupach zmienność jest znaczna.

Konserwatyści twierdzą, że wszystkie wielkie religie są równie prawdziwe i że żadna wiara nie jest lepsza ani bardziej pożądana niż jakakolwiek inna. Wszystkie religie, które prowadzą do prawych i konstruktywnych działań, są inspirowane przez Boga i poprowadzą swoich dobrych wierzących do celu.

Liberalni reformatorzy mają odmienne zdanie. Zaś w oryginalnych hymnach Zaratusztry, Gatach jest wiele fragmentów, w których Prorok wyraźnie twierdzi, że Dobra Religia (Daena Vanguhi) – zaratusztrianizm, jest otwarta dla wszystkich ludzi – nie tylko Indo-Irańczyków. Te spory nas nie martwią bo dyskusja i rozważania są nieodłączną cechą tej religii.

Obecnie najbardziej zachowawczą grupą są Parsowie w Indiach, w Iranie zdania są podzielone, a diaspora w krajach zachodnich dopuszcza konwersję właściwie bez większych zastrzeżeń. Tak został uznany nasz mały polski andżoman – wspólnota religijna – autoryzowana przez mobeda Kamrana Jamshidi, członka najważniejszych rad kapłańskich.

Poza tym, warto przypomnie, że w 2000 r. Rada Kapłanów Ameryki Północnej wyraźnie oddzieliła przynależność etniczną od religijnej. Zaznaczyła przy tym, że zaratusztrianizm jest religią uniwersalną, powszechną.

Święta księga zaratusztrian to Awesta? Czym jest?

Awesta jest świętą natchnioną księgą zawierającą teksty religijne zaratusztrian. Składa się z kilku części. Gathy – hymny Zaratusztry, przemawiające do nas poetyckim językiem, w których Manthran zawarł podstawowe zasady i pojęcia wiary, to najstarsza i najświętsza część Księgi, ułożona bezpośrednio przez niego. Zaratusztra szukał Boga i został jednocześnie przez Niego wybrany. To spotkanie, dzięki któremu istnieje Mazdajasna, zaratusztrianizm. Mazdajasna to dosłownie: Czczenie Mądrości, zatem też filozofia. Filozofia życia.

Visperad: Zbiór to inwokacji i modlitw do wszystkich emanacji Boga i Wendidad czyli prawo przeciw demonom: Mity, obrzędy religijne—prawo kanoniczne, przepisy rytualne. Zawiera zasady prawa religijnego; traktuje o zachowaniu czystości, ceremonii oczyszczania, opiece nad pożytecznymi zwierzętami. Kończą ją Jaszty czyli pieśni pochwalne, hymny religijne ku czci Ameszaspentów i Jazatów. Awesta pełni podobną rolę jak Stary i Nowy Testament

Tekst pierwotny spisano na pergaminowych arkuszach z polecenia perskiego króla królów, prawdopodobnie w VI wieku p.n.e., do tego czasu był przekazywany jedynie ustnie. Według podania, manuskrypty zostały zniszczone w IV w p.n.e., podczas podboju imperium perskiego przez Aleksandra Macedońskiego; następnie ponownie Awestę zapisano dzięki kapłanom, którzy nieprzerwanie od samego zarania tej religii uczyli się tekstów na pamięć i przekazywali je z pokolenia na pokolenie. Ponownie Awestę w formie pisemnej zredagowano i uzupełniono w czasach dynastii Sasanidów.

Jest w polskim przekładzie?

Tak. Pierwszego przekładu, Dokonał polski uczony Ignacy Pietraszewski w 1857 pod tytułem: Miano słowiańskie w ręku jednej familji od trzech tysięcy lat zostające, czyli nie Zendawesta a Zędaszta, to jest życiodawcza książeczka Zoroastra. Dzieło to zostało wznowione pod nieco zmienionym tytułem: Miano Słowiańskie czyli nie ZENDAWESTA a ZĘDASZTA to jest Życiodawcza książeczka Zoroastra albo AWESTA WIELKA. Tłumacz niestety popełnił mnóstwo błędów i przeinaczeń ze względu na swoje przekonania. Wokół tłumaczenia Pietraszewskiego narosła cała mitologia związana z wiarą w Imperium Lechickie, ponieważ sam Pietraszewski uważał, że Zaratusztra był Słowianinem. No ale to między bajki, taki był stan domniemań w XIX w. To wydanie zostało wznowione przez wydawnictwo Armoryka w 2011 roku. Nasza społeczność dysponuje roboczym, własnym przekładem do celów modlitewnych, do rozważania i studiowania. Obecnie pracujemy nad krytycznym wydaniem na potrzeby polskich wyznawców.

Przeciętnemu Polakowi zaratusztrianizm kojarzy się z Freddiem Mercurym z Queen, który był zaratusztrianinem, czy z wzbudzającym kontrowersje rytuałem pogrzebowym wyznawców zaratusztrianizmu, polegającym na oddawaniu ciał zmarłych na pożarcie sępom w tak zwanych wieżach milczenia… No i co poniektórym, z dziełem Fryderyka Nietzschego „Tako rzecze Zaratustra”. Czy Polacy wiedzą coś więcej o tej religii. Może pan powiedzieć jakie są jej podstawowe dogmaty?

Mylenie naszej wiary z dziełem Fryderyka Nietzschego jest kompletną pomyłką. Jego Zaratustra to postać fikcyjna nie mająca nic wspólnego z prawdziwym Zaratusztrą. Nietzsche głosił śmierć boga i relatywizm moralny „Nic nie jest prawdziwe, Wszystko jest dozwolone” to sprzeczne z naszą wiarą, W swoim dziele pisał „Idziesz do kobiet? Nie zapomnij bicza!” a Zaratusztra nauczał o wzajemnym szacunku i równouprawnieniu kobiet i mężczyzn.

W wielkim skrócie, wierzymy, że istnieją dwie odwieczne moce. Bóg Ahura Mazda (Mądry/Dobry Pan/Pani. [Ahura ma konotację męską, a Mazda ma konotację żeńską]) Jego przeciwieństwem jest Arcydemon Angra Mainju (Zły Duch), którego domeną jest Oszustwo- Druj. Są parą pierwotnych bliźniaczych i niestworzonych bytów, która zmaga się ze sobą od powstania świata materialnego. W tym zmaganiu uczestniczą ludzie, mogący się opowiedzieć za Dobrem, albo za Złem; za Budowaniem albo za Zniszczeniem. Bóg pozostając jednością, posiada sześć Amesza Spentów – emanacji, mocy tworzących duchową osnowę świata. Oprócz tego, pomocnikami Mazda Ahury są Spenta Jazata – czyli grono bytów, świętych, – najważniejszy z nich to Mitra, strzegący bram nieba i wpuszczający tam tylko dusze dobrych ludzi.

Angra Mainju nie posiada takich emanacji jak Ahura Mazda, posiada jednak korpus złych duchów, tzw. Dewów, zwanych w wersji pahlawijskiej demonami, które pomagają mu w dziele zniszczenia. Zarówno Zły duch jak i inne istoty destrukcyjne nie zostały stworzone przez Boga.

Każdy byt stworzony przez Ahura Mazdę ma aspekt duchowy i materialny. Człowiek ma potrójną naturę: Frawaszi (ducha opiekuńczego i nieskalanego), duszę wydzieloną z Frawaszi i w świecie zmieszanym ciało materialne do Dnia Sądu i Odnowienia Świata, czyli Fraszokereti podlegające śmierci. Dusza wstępuje z Frawaszi w ciało w chwili przyjścia na świat.

Dusze ludzi po śmierci, która nie jest powodowana w żadnym przypadku przez Boga, tracą do dnia sądu ostatecznego swoją cielesność i wędrują przez „Most Rozdzielenia” (Czinwat). Z niego trafiają do świata Ahura Mazdy, „Domu Pieśni”, lub otchłani Arymana „Domu Kłamstwa”, bądź też do „Miejsca Oddzielnego” – jeśli dobro i zło się w danym człowieku równoważy.

Wszyscy ludzie, którzy kiedykolwiek żyli, mają zmartwychwstać, zarówno sprawiedliwi jak i skalani. Podczas Fraszokereti – Odnowienia Świata – wszyscy ujrzą swoje uczynki, dobre i złe. Następnie Athra (ogień) stopi metal wzgórz i gór, i spłynie on na ziemię jak rzeki. Cała ludzkość – zarówno żywi, jak i zmartwychwstali – będzie musiała przedzierać się przez rzekę roztopionego metalu, ale dla prawych będzie to jak rzeka ciepłego mleka, podczas gdy niegodziwcy w ten sposób zostaną oczyszczeni ze swoich złych uczynków. Ta rzeka metalu spłynie do otchłani, gdzie unicestwi moc Angra Mainju i ostatnie ślady nikczemności we wszechświecie. Czas przestanie istnieć, a ludzie zyskają nieśmiertelność i będą żyć wraz Bogiem w Odnowionym Świecie.

Ilu jest polskich zaratusztrian?

Polaków, którzy przystąpili do Sedreh Puszi, przeprowadzonej przez uznanego mobeda (kapłana) jest kilku. Kilkana osób nie podjęło ostatecznej decyzji, lub przygotowują się do tego aktu.

A jak jest z tym pożeraniem ciał przez sępy? Czy to jest jeszcze gdzieś praktykowane? Jak pochować wyznawcę zaratusztrianizmu w Polsce?

Obecnie przez zaratusztrian jest użytkowana ostatnia wieża milczenia (dakhma) w Mumbaju, w Indiach. Zwyczaj ekspozycji zwłok wiązał się z nakazem nie zanieczyszczania ziemi, wody, powietrza i ognia. By praktykowany jako forma pochówku od czasów dynastii partyjskiej. Teraz ciała zmarłych chowane są w betonowych grobach by zachować zasadę nie kalania. Sępów jest coraz mniej na świecie, brakuje ich; podobnie jak i wiele innych gatunków ptaków, są zagrożone. Nie jest to tylko zaratusztriański obyczaj, występował u I–Indian w Ameryce północnej, wielu ludów koczowniczych, a praktykują go do dziś tybetańscy buddyści.

W etyce zaratusztrianizmu nie występuje pojęcie grzechu, zamiast niego jest pojęcie „zbrukania”. Na czym polega ta „nieczystość”, czy to coś jak koszerność w judaizmie czy halal i haram w islamie?

Człowiek może zbrukać swoją duszę i ciało złymi myślami, słowami i uczynkami. W ten sposób czyni się niezdolnym do wejścia po śmierci do Domu Pieśni, powiedzmy – do nieba. W dziejach zaratusztrianizmu nieczystość związana była też z pozbywaniem się tego, co z człowieka wychodzi, wypływa tam, gdzie się tego nie powinno czynić. To w czasach nam współczesnych uwaga trywialna, ale w zamierzchłych – nie. Nieczystości ludzkie, czy to obcięte paznokcie, czy inne odpadki, odchody, mają swoje właściwe miejsce ze względu na higienę.

Nakazy czystości jak wspomniałem dotyczą także ziemi, wody, powietrza i ognia, dzisiaj możemy mówić o nie zanieczyszczaniu środowiska, czyli ekologicznym podejściu do przyrody. Można powiedzie, że Zaratusztra głosił proekologiczne prawdy zanim wynaleziono to pojęcie.

Problem jest szerszy biorąc do tego pod uwagę religijne przepisy ochrony większości zwierząt. Za ich złe traktowanie, znęcanie się nad nimi, zabijanie bez powodu groziły dotkliwe kary. Za zabicie psa mogła to być nawet kara śmierci. Ten pozytywny stosunek do zwierząt i przyrody stał się dla nas jeszcze ważniejszy niż kiedyś. Zaratusztrianizm łagodnie sugeruje nie spożywanie mięsa i zaleca jego nie spożywanie przez 2 do 3 dni w tygodniu

Historyczny Zaratusztra żył ponad 1500 lat przed Chrystusem na pograniczu Kazachstanu, północnego Iranu lub Afganistanu, podobno muzułmańska modlitwa pięć razy dziennie ma swoje źródło w zaratusztrianizmie… Jak zaratusztrianizm wpłynął na inne monoteizmy, jeżeli wpłynął?

Wpłynął bardzo mocno. Takie koncepcje religii Abrahamowych, jak zmartwychwstanie, sąd indywidualny, ‘niebo’ i ‘piekło’ nie ze względu na rytuały bądź pochodzenie, ale indywidualną moralność, wolna wola, anioły i archanioły, swoisty dualizm pomiędzy Bogiem a Szatanem, biblijne stworzenie przez Boga światłości w ogóle, pojęcie Jedynego Dobrego Boga, islamski most Sirat, chrześcijański czyściec – to wszystko i jeszcze więcej pochodzi, choć nieraz w zniekształconej wersji właśnie od Manthrana Zaratusztry. Także, a może przede wszystkim – mesjanizm, choć w swym oryginale inaczej rozumiany. Każdy z nas może być takim zbawcą – saoszjantem, o ile kierujemy się w życiu Dobrem. Te pojęcia w większości i w tej formie nie istniały w judaizmie przed wyzwoleniem żydów z niewoli babilońskiej Przez perskiego władcę Cyrusa Wielkiego. Przypuszczalnie wtedy przejęli je Faryzeusze wywodzący się z linii babilońskiej, a że faryzeuszem był przed swoim nawróceniem święty Paweł, najaktywniejszy z Apostołów, to zapewne nie są przypadkowe zbieżności wielu pojęć w tych religiach. Pobożny zaratusztrianin istotnie odmawia 5 codziennych modlitw znanych jako „Gáh” w języku zaratusztriańskim.

W Iranie, w mieście Jazd, jest świątyniazaratusztriańska, gdzie płonie święty ogień. Jego historia jest naprawdę fascynująca… zaratusztrianie twierdzą, że pali się on nieprzerwanie od 1400 lat! Z tego 300 lat w Azerbejdżanie, gdzie został przeniesiony w czasie najazdu muzułmanów. To prawda?

Tak, pali się od zamierzchłych czasów, a od najstarszych ogni pobiera się płomień do świątyń zaratusztriańskich, tzw. ataszkade albo Dare Mehr – na całym świecie.

W tej religii podkreślana jest też wolna wola i racjonalizm. To rzeczy mogące zdawać się niepasującymi do religii…

Wolna wola jest bardzo wyraźnie wspomniana już w samym Objawieniu Zaratusztry, w Gatach. Każdy człowiek i inne istoty rozumne mają zdolność i wolność wyboru swojej drogi życiowej i opowiedzenia się za Dobrem albo za Złem. Także wolność wyboru swojej wiary, co też jest wspomniane w Gatach. Skoro Bóg nie jest wszechmocny, a Zły Duch (śmierć zresztą też) nie jest stworzeniem Boga, to ten wybór jest realny. Stworzenie Ducha Zła i Destrukcji przez Dobrego Boga, Boga Miłości jest wewnętrznie sprzeczne, nielogiczne i odrzucane przez zaratusztrianizm. Gdyby Bóg stworzył „Szatana” to wolność woli człowieka byłaby czysto iluzoryczna, gdyż to Bóg wiódłby nas na pokuszenie. A trudno jest nie ulec wszechmocnemu Bogu… Gdyby Bóg był Stwórcą Zła i Śmierci to byśmy go nie czcili. Ale my, zaratusztrianie, w takiego Boga nie wierzymy. Z drugiej strony jednak szanujemy oczywiście inne religie, i wyznawców innych religii. W jednej z modlitw (aparem cha tkaäshem) witamy i pozdrawiamy, wszystkie mądre i dobre nauki, które przyszły później.Bóg przecież stworzył nas wolnymi i równymi. Bóg, który wedle zaratusztrianizmu może być naszym Ojcem i Bratem, naszym Przyjacielem. Przyjacielem nas wszystkich, Przyjacielem człowieka i innych istot.

Tradycja zaleca zaratusztrianom swój czas dzielić na trzy części: 1 /3 na pracę, 1/3 na naukę, 1/3 na odpoczynek i przyjemności. Zwraca uwagę znaczny zakres czasu na naukę. To nie przypadek, poznawanie prawdy, myślenie i rozważanie jest bardzo istotnym wskazaniem. Mamy poznawać zasady rządzące światem i nauka nie jest wroga religii, to zły duch zasłania wiedzę czyni ją tajemnicą i wypacza prawdę o ładzie kosmosu ustanowionym przez Boga.

Co do racjonalizmu, skoro zaratusztrianizm nie odrzuca dóbr materialnych, nie piętnuje ich- a wręcz przeciwnie – zachęca nas do ich uczciwego zdobywania i bogacenia się rzetelną, ciężką pracą – to ta religia musi być racjonalna w swoim podejściu do życia ludzkiego. Nie ascetyzm, nie celibat i wyrzeczenie się świata i radości jakie on i życie dają, ale przeciwnie – radowanie się życiem zarówno materialnym jak i duchowym są naszą wskazówką w życiu codziennym. Wszyscy znamy stare zawołanie zakonne: „Ora et labora” – Módl się i pracuj. Nasze można sformułować tak: Pracuj, módl się i ciesz się życiem nie krzywdząc innych! Nie zapominając oczywiście o dobrych myślach, słowach i uczynkach.

Spotkał się pan kiedyś z ostracyzmem Polaków wobec pańskiego wyznania? Czy polscy wyznawcy zaratusztrianizmu nie mają kłopotów w Polsce?

Do niedawna zaratusztrianizm nie był w ogóle postrzegany w Polsce. Teraz świadomość naszego istnienia jest nieco większa. Zaratusztrianie w Polsce – jeśli ktoś dowiaduje się że nimi jesteśmy – są odbierani życzliwie i pozytywnie. To bardzo budujące dla nas. Czasem jednak jesteśmy myleni z duchowością rozumianą w kategoriach New Age i tu niektórzy doznają zawodu, bo zaratusztrianizm sprzeciwia się, relatywizmowi etycznemu, komercjalizacji duchowości i popadania w narcystyczną samorealizację co jest niestety wadą tego ruchu.