Kapłaństwo

Zaratustra, inicjator tradycji kapłańskiej

zaraθuštrōtəma

Rozróżnienie między kapłaństwem a udźmi świeckimi jest odziedziczone po religii Indoirańskiej. Kapłan był fachowcem od słowa mówionego i ma wiedzę o rytuale, dzięki któremu tylko on jest w stanie skontaktować się bezpośrednio z bóstwem. Robił to w imieniu członków społeczności, żadne zgromadzenie wiernych nie jest konieczne kiedy rytuał jest wykonywany. W Młodszej Aweście Zaratusztra jest prezentowany jako prototypowy kapłan, który wykonał rytuały zgodnie z instrukcjami Ahura Mazdy. Zaratusztra opisuje siebie tytułem zaotar-. forma słowa zōt, termin oznacza naczelnego kapłana.

W tekstach Pahlavi zarduštrōtoma reprezentuje idealny autorytet duchowy, którego xwarrah gwarantuje właściwe funkcjonowania religii (dēn). Termin ten wydaje się zawierać w sobie postać Zaratusztry jako wzorcowego kapłana dla wszystkich kolejnych pokoleń kapłanów, którzy byli po nim. Kapłaństwo zarówno w czasach Zaratusztry aż do dzisiaj nie wiązało się nigdy z celibatem i ascezą. Wręcz odwrotnie kapłan który nie miał żony i dzieci nie cieszył się dobrą opinią.

W odniesieniu do kapłaństwa Gatha często występuje słowo karapan na określenie zwykłych kapłanów, którzy odprawiali rytuały i byli potępiani przez Zoroastra (prawdopodobnie dlatego, że byli wrogo nastawieni do jego nauk i popierali tych, których uważał za nikczemnych); raz występuje słowo zaotar na określenie kapłanów pełniących posługę (jasna 33.6.); i wielokrotnie, mąθran , dla kapłana wypowiadającego natchnione przez boga słowa. Występuje również raz termin Usig. Karapani usig to kapłani podlegający władzy „złych władców” wspomagający ich przez odprawianie specjalnych obrzędów mających przynieść sukces wojenny. (być może były to krwawe ofiary z ludzi)

 Nic nie wskazuje na to, czy kapłaństwo było dziedziczne; ale Gathy świadczą o istnieniu uczonej, subtelnej, złożonej technicznie poezji religijnej, której kultywowanie wymagało oczywiście lat studiów. Gathah są też przeslanki do twierdzenia że niższe posługi kapłańskie pełnili w domu i w śród bliskich i przyjaciół zwykli ludzie (aθauruna). Termin ten oznaczał również przekazywanie innym religii Zaratusztry i działanlość misyjną jak miała wtedy miejsce

Matki, arcykapłanki i królowe

W gathah kobiety są ukazane jako z jednej strony społecznie zależne od mężczyzn (ojciec, mąż, klan), (jasna. 53,4), ale duchowo im równe co powodowało poważne odstępstwa od patriarchalnego schematu ( jasna. 46.10). Niezwykłym aspektem religii wyłaniającej się z Awesty jest pogląd, że dostęp do edukacji religijnej, i ról kapłańskich był otwarty dla obu płci. Teksty honorują lub „czczą” „wiarę i wybór (na funkcję kapłańską” zarówno mężczyzn, jak i kobiet, ale nie tylko. Obu płciom przypisuje się umiejętność stania się dobrymi „władcami” zarówno w sferze doczesnej, i duchowej. Było to rewolucyjne podejście do płci w porównaniu z innymi cywilizacjami: przekazuje to Jasna Haptaŋhaiti:

jasna. Ha 41.2 

„Niech dobry władca,
mężczyzna czy kobieta,
będzie rządzić nami
w obu istnieniach,
O Najlepszy z tych, którzy istnieją!
Daj twoim czcicielom dobrego przywódcę, czy to
„mężczyznę czy kobietę”,

Rola wczesnych kapłanów
Athravan i Mag

Kapłani po Zaratusztrze pełnili rolę strażników świętego ognia atasz gah na wschodzie Iranu znani jako, athravan. Na zachodzie starożytnego Iranu rolę athravan przejęli magoi lub magowie [Avestyjskie maga i moghu. Stary perski magusz. Łaciński mag].

Strabon nazywał magów pyraethi lub strażnikami. Dalej mówi: „…wykonują zaklęcia przez około godzinę, trzymając przed ogniem wiązkę gałązek ( baresman ) i noszą wokół głowy wysokie turbany z filcu, które sięgają na policzkach wystarczająco daleko, aby zakryć usta. „
Herodot, twierdził że magowie byli jedną z sześciu grup plemienia Medów, które specjalizuje się w dziedzicznych obowiązkach kapłańskich i którzy pełnią rolę athravanów.

Athravanowie i magowie pełnili również rolę naukowców (mędrcy), lekarzy i osób rozwiązujących codziene problemy.
Magowie byli znani ze swojej mądrości poza granicami Iranu. Nie mieli sobie równych w swojej wiedzy z zakresu filozofii, historii, geografii, roślin, medycyny, astrologii i astronomii. Skuteczność ich przekonań i wiary została zademonstrowana w ich działaniach. Ich wysoka pozycja moralna, mądrość, umiejętność leczenia chorych i lata nauki stały się legendarne na całym Bliskim Wschodzie.

Świątynie ognia stały się także miejscem rozstrzygania sporów. Atravan i magowie stali się strażnikami prawa zwyczajowego, rola, która wciąż znajduje odzwierciedlenie w tytule Dastur, czyli strażnik i dawca prawa. Podczas gdy król i dwór królewski sprawowały prawo królewskie, inne formy prawa, dotyczące codziennego życia obywateli – prawo zwyczajowe i wspólne spory – znalazły się w gestii Dasturów. Stąd niektóre ze świętych ogni atasz gah stały się znane jako dadgah to jest sądy, a ich ognie były znane jako Atash Dadgah. Atharvanowie i magowie bardzo dobrze znali społeczność i jej członków. Byli również dobrze zorientowani w kodeksie moralnym i etycznym wiary. Starsi, starsi kapłani cieszyli się szacunkiem i autorytetem, a ich pomoc była poszukiwana w rozwiązywaniu konfliktów w społeczności.

Kapłan jako sędzia – Dastur

W ten sposób magowie i athravani stali się sędziami wspólnoty według prawa wyczajowego, czyli dasturami . Słowo dastur to tytuł nadawany naczelnemu kapłanowi świątyń zoroastryjskich i pochodzi od słowa pahlavi dastabar oznaczającego stróża i promulgatora prawa – autorytet, który rozstrzygał spory między członkami społeczności w oparciu o zasady moralne Aszy, w których kapłani zostali wyszkoleni.

Prawo zwyczajowe a prawo królewskie

Prawo zwyczajowe administrowane przez dasturów różniło się od prawa królewskiego (ogłaszanego ustawą) administrowanego przez dwór królewski i namiestników króla (czasem bezpośrednio przez króla). Te królewskie sądy, zwane darbar (lub durbar)

Hierarhia

Kapłaństwo zaratusztriańskie nigdy nie miało sformalizowanej i ustalonej hierarhii kapłańskiej. Nigdy nie doszło również do zaistnienia stałej władzy centralnej czy nadrzędnego zgromadzenia ustalającego zasady wiary. Poza przypadkami z czasów sasanidzkich kiedy to na przykład Mag Kartir uzurpował sobie władzę arcykapłańską ponad innymi kapłanami zaratusztrian. Dużą rolę odgrywają wszelkiego typu rady mobadów, zdanie dasturów i oświadczenia rad andżomanów (jednostek terytorialnych obejmujących wiernych z jakiegoś regionu/kraju). Wykładnia wiary jest jednak płynna i zmiany odbywają się w sposób ewolucyjny na podstawie długich dyskusji i sporów, przy jednoczesnej tolerancji dla różnych nurtów religii o ile nie naruszają one podstaw zawartych w Gathah. De facto pojęcie herezji funkcjonowało jedynie w okresie sasanidzkim.

Kapłaństwo kobiet w zaratusztriańskim społeczeństwie post Gathyjskim

W okresie przed – achemenidzkim, kobiety zaratusztrianskie miały pełny dostęp do sprawowania wszystkich funkcji kapłańskich. Za Achemenidów to prawo było jak się wydaje jeszcze praktykowane zgodnie z Gathami Zaratusztry. Trudno określić dokładnie czas kiedy prawa kobiet w tym względzie zaczęto ograniczać, ale wydaje się, że mogło o rozpocząć się pod koniec panowania Achemenidów lub w okresie hellenistycznym, nie bez wpływu greckiej ideologii patriarchalnej.

Mianowanie zarówno mężczyzn, jak i kobiet na przywódców duchowych: trwało przez długi czas, ponieważ w późniejszym tekście awestyjskim Nērangestān znajdujemy dowody sugerujące, że osoby obu płci, a nawet małoletnie dzieci mogły pełnić funkcję arcykapłanów, zaotar-. W tym czasie teksty w Awesty nie były do końca zredagowane, kryterium sprawowania urzędu co najmniej teoretycznie ani płeć, ani wiek nie decydowały o tym czy kandydat obejmie urząd kapłański.Decydującym kryterium było to czy kandydat nauczył się świętych tekstów na pamięć i był w stanie je opanować. W podobny sposób dużo późniejszy, tekst środkowoperski „Dozwolone i niedozwolone”, Šāyest nē-Šāyest pozwala kobietom na sprawowanie urzędu naczelnego kapłana, aczkolwiek z ograniczeniem do niektórych rytuałów”.O zgodzie na przeprowadzanie rytuałów świętych żeńskich Jazatów (patronek) mowi:  Šāyest nē-Šāyest 10.35

Zan pad zōtīh [ī] zanān šāyēd pozwala Kobiecie objąć urząd naczelnego kapłana kobiet. członkowie klasy kapłańskiej (aθauruuan-) co sugeruje wersja awestyjska pierwszych rozdziałów Herbedestanu. W Rozdziale 1 znajduje się pytanie o to, który członek rodziny (kapłańskiej) powinien opuścić dom by pełnić służbę kapłańską (aθauruna-) Odpowiedź jest taka, że niezależnie od wieku „ten z najwyższym szacunkiem” dla prawdy”. W rozdziale 5 pada pytanie, czy pan czy pani domu powinna opuścić dom dla aθauruna-, a odpowiedź brzmi, że albo może to zrobić ten, Członek rodziny z „najwyższym szacunkiem” dla Aszy i on powinien reprezentować gospodarstwo domowe, pozostawiając zarządzanie majątkiem rodzinnym temu, kto ma większe możliwości by czynić to najlepiej. Mężatka mogła jechać, pod warunkiem, że eskortuje ją mężczyzna , ale jej mąż pojedzie, jeśli będzie miał lepsze umiejętności zarządzaniu domem. Jeśli oboje są jednakowo współzawodniczący, albo mąż (nmano.paiti) albo żona (niiirika.) mogą odejść. W religii, jej rytuałach i tekstach kształceni byli zarówno mężczyźni, jak i kobiety. a niektóre z jego rytuałów, w tym dbanie o ogień święty. Takie odniesienia tekstowe wskazują, że nie było barier płciowych dla kobiet, ani w nauce, ani w recytowaniu Jasny. ani odprawiania rytuału. z wyjątkiem okresów menstruacji. W późnych czasach Sasanidów córka kapłana mogła odziedziczyć rodzinny święty ogień po ojcu, ale gdyby wyszła za mąż, jej mąż przejąłby odpowiedzialność za święty ogień. W średnioperskim sprawozdaniu z wizji Ardy Wiraza dowiadujemy się, że wokół jego ciała stali kapłani i ich siedem sióstr. którzy „znali religię na pamięć”. podtrzymywali płomień, palili kadzidło i „recytowaali podczas rytuału Avestę i Zand”

Czasy nowożytne

Podczas gdy niektóre teksty napisane w Pahlavi wciąż dostarczają dowodów na istnienie kobiet podejmujących kapłańskie obowiązki religijne i rytualne, a do dnia dzisiejszego zarówno chłopcy, jak i dziewczęta przechodzą ten sam obrzęd inicjacji w póżniejszych tekstach zoroastryjskich napisanych w języku perskim pojawiła się idea kapłaństwa uwzględniającego płeć. W rezultacie Kobiety zostały wykluczone z nawet najbardziej podstawowych ról religijnych, a funkcje kapłańskie są zmonopolizowane przez mężczyzn, którzy jako jedyni mają dostęp do szkolenie zawodowe w szkołach kapłańskich.

We współczesnej praktyce zoroastryjskiej, kapłaństwo stało się męskim przywilejem. Całkowite wykluczenie płci żeńskiej z zawodu hieratycznego jest uzasadnione i oparte na wierze w skazy pochodzące z menstruacji. Jak pokazał Jamsheed Choksy, rytuał nieczystość z kolei związana jest z nieporządkiem religijnym i kosmicznym rzekomo spowodowanym przez żeńskie złe duchy, takie jak dziwka-Jahi i demon trupi-Nasu. 

 W zaratusztrianizmie od czasów Sasanidów by zostać kapłanem, na pewno trzeba być męskim potomkiem istniejącej „rodziny kapłańskiej”/„rodziny z kwalifikacjami kapłańskimi” ( rodzina athravan w terminologii awestyjskiej), aby być postrzeganym jako kwalifikujący się do inicjacji kapłańskiej zgodnie z opinią większości. Tak więc dwa najbardziej podstawowe wymagania, aby osiągnąć stopień kapłański, to szczególny rodowód i poddanie się inicjacji odprawianej przez kwalifikujących się kapłanów (mōbedów). Nie jest to łatwe, ponieważ trzeba pomyślnie ukończyć wymagane przygotowanie kapłańskie i wykształcenie, zanim starsi kapłani inicjują.nowego  Zasadniczo dotyczy to wszystkich tradycyjnych społeczności zoroastryjskich. 

Dwie tradycje

Należy jednak rozróżnić dwie tradycje. Jedna to tradycja zaratusztrian z Indii, a druga to tradycja zaratusztrian z Iranu (pomijam inne rozwiązania w diasporze i w Kurdystanie) ponieważ nie ma między nimi nieistotnych różnic dotyczących zwyczajów związanych z kapłaństwem.

Indie

U Parsów w Indiach przeprowadzane są dwie inicjacje kapłańskie, inicjację niższą (nāvar), która sprawia, że ​​adept staje się kapłanem niższego stopnia (ērvad) i inicjację wyższą (martab), która czyni go kapłanem wyższego stopnia (mōbed). . Kapłan niższego stopnia ērvad  chociaż jest wtajemniczonym kapłanem, w przeciwieństwie do mōbeda, podobnie jak np. katolicki diakon, jest  nie ma prawa do odprawiania wyższych ceremonii, takich jak liturgia jasna . Niektórzy ērvadowie mogą zdecydować się na przejście do dalszych szkoleń i uzyskać wyższą inicjację i stać się mobedami, podczas gdy inni pozostają ērvadami na całe życie. Poza tym, mōbed może zostać również powołany na urząd nadrzędnej władzy w społeczności parsyjskich zaratusztrian i otrzymać tytuł dastūr (dosłownie „autorytatywny”), chociaż nadal będzie miał ten sam stopień inicjacji co mōbed, ponieważ różnica nie jest w uprawnieniach rytualnych, ale we władzy komunalnej (podobnie jak metropolita katolicki nie ma wyższej konsekracji niż zwykły biskup, jest biskupem o większym autorytecie). Dasturowie są przywódcami, administratorami, przewodnikami duchowymi i nauczycielami.

Iran

W Iranie stosuje się jedną niepodzielną inicjację kapłańską (nowz), a ktokolwiek pomyślnie przejdzie, zostaje uznany jako mobed (tradycyjnie nie praktykuje się „diakonatu” na całe życie), ale nowo inicjowany mobed przez pierwszy rok po jego inicjacji, zwany jest navarem („nowym wtajemniczonym”) i musi pracować pod nadzorem starszego kapłana i nie jest uprawniony do samodzielnego wykonywania niektórych wyższych rytuałów. Po pierwszym roku zostanie starszym pełnoprawnym kapłanem, który nie potrzebuje nadzoru. We współczesnej praktyce religijnej zarówno Indii, jak i Iranu kapłaństwo jest w dalszym ciągu dziedziczne, przekazywane w linii męskiej z ojca na syna. Nawet syn kapłana nie zostanie kapłanem, może to zrobić wnuk, ale dostęp do kapłaństwa przepada, jeśli rodzina nie wydała praktykującego mobeda dłużej niż przez około trzy generacje. Jednak w statystykach z lat 80. tylko jeden chłopiec na siedmiu z rodziny kapłańskiej został mobadem.

Kryzys i odnowa

Ponieważ urząd jest dziedziczny, powstało zjawisko braku kapłanów, a także realne zagrożenie załamaniem zawodu w przyszłości. W tych okolicznościach rozpętała się dyskusja o kapłaństwie nie dziedzicznym i niezależnym od płci. Zasugerowano przywrócenie praw w tym względzie do stanu w jakim były za Zaratusztry. Nowy kierunek działań wskazała Rada Irańskich Mobedów Ameryki Północnej, którzy stwierdzili, że kobiety nie mają zakazu zajmowania stanowiska mobedjar. Oprócz kapłaństwa irański zoroastryzm, w przeciwieństwie do parsyjskiego zoroastryzmu z Indii, korzysta również z usług mōbedjar mężczyzn, a od 2011 r mobedjar kobiet (wyszkolonych „akolitów na całe życie”), rekrutowanych zarówno spośród mężczyzn, jak i kobiet pobożnych, którzy nie muszą mieć pochodzenia kapłańskiego i są przygotowani do wykonywania niższych zadań liturgicznych. Ponadto w Iranie osiem kobiet otrzymało tytuł mobedjar na początku 2011 roku po tym, jak zdały testy ustalone przez radę kapłańską z Teherańskiego Anjoman-e Mobedan. W następnych latach wyświęcono także mobedjary pochodzące ze społeczności Parsów w Indiach, co początkowo spotkało się z oporem Parsów ale w końcu zgodą i zrozumieniem, a nawet dumą.  Te procesy przybierają na sile.

„Zaratusztra poeta gatyjski rości sobie prawo do dwóch rodzajów autorytetu, . kapłana i proroka, legitymizując to twierdzenie wiedzą i inicjacją, którą otrzymał od Ahura Mazdy. Młodsza Avesta przedstawia Zaratusztrę jako punkt wyjścia kapłańskiej tradycji, która służy wierze czczącej Mazdę. Ten pomysł kończy się tytułem awestyjskim zaraθuštrōtəma, który oznacza kapłanów jako reprezentujący szczyt hierarchii społecznej. Cały autorytet religijny późniejszych pokoleń kapłańskich wywodzi się z postrzegania siebie jako bycia bezpośrednich duchowych potomków Zaratusztry, którzy własnymi słowami codziennie odtwarzają w rytuał. W swojej profetycznej funkcji Zaratusztra postrzegany jest jako osoba, której Ahura Mazdā przekazał wiarę w Mazdę aby mógł ją przekazać reszta ludzkości. Podobnie jak kapłani, wszyscy wyznawcy, czy to mobad, czy osoba świecka, mężczyzna lub kobieta, modlą się w języku awestyjskim samymi słowami które Zaratustra otrzymał od samego Ahura Mazdy i przekazał ludzkości. Czyniąc to i określając się jako zaraθuštriš (Y. 12.1, 8), wyznawcy uznają i rozpoznają w Zaratusztrze wzór człowieka”, przywiązania do Ahura Mazdy i odrzucenie Zła. Dwie role kapłana i proroka są tak ściśle przywiązane do Zaratusztry, że trudno, jeśli nie niemożliwym jest, oddzielić jedno od drugiego. I właśnie dzięki tej podwójnej roli Zaratusztra odgrywa kluczową rolę zarówno dla kapłaństwa jak i świeckich”.

Almut Hintze

Opracowanie Jacek Kotela na podstawie:

• The Wiley Blackwell Companion to Zoroastrianism, Introduction scholarship on Zoroastrianism, pod redakcją Michaela Stausberga i Yuhan Sohrab-Dinshaw Vevaina
• ALMUT HINTZE On the Prophetic and Priestly Authority of Zarathustra