Kartir (pisany również jako Karder , Karter i Kerdir ; średnioperski : Kardīr ) był potężnym i wpływowym kapłanem zaratusztriańskim za panowania czterech królów Sasanidów w III wieku w okresie między 240 , a 290 r. Jego imię jest cytowane w inskrypcjach Szapura I (a także w Res Gestae Divi Saporis ) oraz w inskrypcji Narsesa w Paikuli . Kartir miał również własne inskrypcje w dzisiejszej prowincji Fars. Jego inskrypcje opowiadają o jego dojściu do władzy podczas panowania Szapura I ( r. 240-270 ) Hormizda I ( r . 270-271 ), Bahrama I ( r . 271-274 ) i Bahrama II ( r . 274-293 ). Podczas krótkich rządów syna i następcy Bahrama II , Bahrama III , Kartir poparł bunt Narsesa, który obalił Bahram III. Podczas panowania Narsesa, Kartir nie jest już wspominany co może świadczyć o jego śmierci i spadku znaczenia.
DROGA DO WŁADZY
Kartir mógł być eunuchem, ponieważ na płaskorzeźbach Sasanidów przedstawiano go bez brody. Po raz pierwszy pojawia się w zapisach historycznych w inskrypcji Szapura I w Ka’ba-ye Zartosht , która powstała najprawdopodobniej między 260 a 262 jego rola musiała być już wtedy znaczna skoro wymieniano go w treści napisu. Kartir jest jedynym religijnym biurokratą wymienionym w inskrypcji.
Szapur I, znany był ze swojej tolerancji wobec innych religii. Chociaż podziwiał nauki swojej własnej religii i wspierał kapłanów zaratusztriańskich. Szapur pozwoliłem Żydom , Chrześcijanom , Buddystom i Hindusom swobodnie praktykować swoją religię. Był również życzliwy założycielowi manicheizmu , Maniemu , któremu pozwolił swobodnie głosić kazania, a nawet eskortować jego wyprawy wojskowe. Praktyki religijne Szapura I wydają się być nieco niezwykłe, ponieważ składano ofiary ze zwierząt za dusze królów i królowych rodziny Sasanidów. To przypuszczalnie wydawało się „pogańskie” kapłanom zaratusztriańskim podobnie jak nadmierna ich zdaniem tolerancja wobec innych wyznań. Kartir, który „nie tolerował ofiar ze zwierząt”, nie mógł jednak ingerować w praktyki króla królów, choć wyrażał teologiczne niezadowolenie. Największe zagrożenie dla wiary widział zapewne `Kartir w rosnącej popularności Maniego pod osłoną królewskiej władzy.
ARCYKAPŁAN KARTIR
Szapur I zmarł w 270 roku, a jego następcą został Hormizd-Ardaszir (znany jako Hormizd I). Jego ojciec nigdy nie uważał go za kandydata do tronu, ale tu pojawił się Kartir, który udzielił mu poparcia. Hormizd-Ardaszir, który rządził od maja 270 roku do śmierci w czerwcu 271 roku. Wyniesiony do władzy z pomocą potężnego kapłana zoroastryjskiego Kartira, zawarł ugodę z Narsesem, który zgodził się zrezygnować z prawa do tronu w zamian za gubernatorstwo ważnej przygranicznej prowincji Armenii , która była stale źródłem wojen między Imperium Rzymskim i Sasanidzkim. Jest jednak prawdopodobne, że pomimo tej ugody, Narses nadal uważał Bahram za uzurpatora. Kartir zapewne liczył na dalsze poparcie i ostateczną rozprawę z Manim. Hormizd I rzeczywiście wzmocnił pozycję Kartira. Uczynił go arystokratą rytualnie ofiarując mu ubrania noszone przez wyższą klasę, czapkę i pas ( kulāf ud kamarband ). Kolejnym krokiem wskazującym na rosnące znaczenie na dworze królewskim i imperium sasanidzkim było mianowanie go przez Hormizda, wbrew oporowi części zaratusztrian naczelnym kapłanem „moabadan-moabad-anem”, co często tłumaczy się jako „kapłanem kapłanów”, albo arcykapłanem. W ten sposób Kartir stał się niejako Odpowiednikiem Króla Królów dla stanu kapłańskiego. Jego autorytet i wpływy stały ogromne. Hormizd Zmarł w 272 lub 274 r. Panował bardzo krótko, zmarł po roku panowania albo 4 latach, być może maczał w tym palce Kartir ze względu ja jego poparcie dla Manicheizmu.
POLITYKA NIETOLERANCJI KARTIRA
Poprzedni szachowie prowadzili politykę tolerancji religijnej wobec mniejszości w imperium. Jednak wraz z wstąpieniem Bahrama I na tron wzrostem autorytetu kapłaństwa zoroastryjskiego oraz rosnącym wpływem Kartira, sytuacja uległa zmianie; kiedy Mani dotarł do miasta Gundiszapur, lud ponoć witał nowego proroka tak jak, Jezusa wjeżdżającego do Jerozolimy. Kartir wykorzystując swoją pozycję wraz z innymi kapłanami zoroastryjskimi postanowił pozbyć się Maniego, którego sława i charyzma stały się dla ortodoksów niebezpieczne i sprawił, że Mani został uwięziony i skazany na śmierć w 274 roku. Po śmierci Maniego nastąpiły prześladowania jego wyznawców przez Kartira i kler Zaratusztrian, którzy wykorzystali prześladowania mniejszości religijnych jako metodę zwiększania i rozszerzania swoich ogromnych wpływów. Mani był postrzegany przez duchowieństwo Zaratusztrian jako heterogeniczny filozof i groźny poganin, który prezentował niejasne postrzeganie Zaratustrianizmu, który został splamiony przez obce idee (tj. żydowskie, buddyjskie i chrześcijańskie). Z poparciem Bahrama I, Kartir położył fundamenty pod zaratusztriański kościół państwowy. W rezultacie Bahram I został w źródłach opartych na Sasanidzkich oceniony jako „życzliwy i godny król”.
KARTIR U SZCZYTU POTĘGI
Po śmierci Bahrama I, Bahram II, będąc jeszcze nastolatkiem, wstąpił na tron z pomocą potężnego kapłana zoroastryjskiego Kartira , tak jak zrobił to jego ojciec. To najprawdopodobniej sfrustrowało Narsesa, który został kilkakrotnie zaniedbany w sukcesji do tronu. Kartir został mianowany zarządcą świątyni ognia Anahity w Istakhrze , która pierwotnie znajdowała się pod opieką rodziny Sasanidów. W ten sposób królowie Sasanidzcy stracili znaczną część swojej władzy religijnej w imperium. Odtąd duchowni pełnili funkcję sędziów w całym kraju, a sprawy sądowe najprawdopodobniej opierały się na orzecznictwie zoroastryjskim, z wyjątkiem sytuacji, gdy przedstawiciele rożnych religii mieli ze sobą konflikty.
Tak więc pod rządami Bahrama II Kartir bez wątpienia staje się najpotężniejszą postacią w imperium; ten ostatni twierdził na swojej inskrypcji w Ka’ba-ye Zartosht , że „ powalił ” mniejszości nie-Zoroastrian, takie jak chrześcijanie , żydzi , mandejczycy , manichejczycy i buddyści . Według współczesnej historyczki Parvaneh Pourshariati: „nie jest jednak jasne, w jakim stopniu deklaracje Kartira odzwierciedlają faktyczne wdrożenie, a nawet sukces środków, które rzekomo promował”. Na przykład źródła żydowskie i chrześcijańskie nie wspominają o prześladowaniach w tym okresie.
inskrypcja Kartira w KABAH OF ZARTUSHT
Wpływy Kartira zostały więc de facto ugruntowane jako duchowego władcy Imperium. Panowanie Bahrama II (274-293) było niespokojnym czasem. Sądząc po wydarzeniach wszechwładza kartira spotykała się z coraz większym niezadowoleniem co skłaniało do licznych buntów na tle politycznym i religijnym. Podczas swojego panowania Bahram II spotkał się z poważnymi wyzwaniami, w obliczu buntu na wschodzie dowodzonego przez jego brata, dynastę Kuszano-Sasanidzkigo Hormizda I Kushanszaha gubernatora wschodniej części Imperium Sasanidów , które obejmowało region Toharistan , Kabulistanu i Gandhary Ormizd I kuszanszah który przyjął tytuł Kuszanszaha, i tytuł Króla Królów i zgłosił roszczenia do tronu Sasanidzkiego. Książę, Hormizd synem Szapura Miszanszaha z Sakastanu był kolejnym buntownikiem w Sakastanie i okolicznych regionach.
Bunt Hormizda został ostatecznie stłumiony w 283 r., a on wkrótce został stracony na rozkaz Bahrama II. W Chuzestanie doszło do zoroastryjskiego powstania frakcji przeciwnej Kartirowi pod wodzą wysokiej rangi mobeda. Rzymski cesarz Marcus Aurelius Carus wykorzystał tę sytuację w Iranie prowadząc kampanię w Mezopotamii w 283 t. Bahram II, który przebywał na wschodzie, zajęty walką z buntownikami nie był w stanie w tym czasie zamontować skutecznej skoordynowanej obrony, prawdopodobnie utracił swoją stolicę Ktezyfon na rzecz cesarza rzymskiego. Jednak Carus zmarł wkrótce potem, podobno uderzony piorunem. W rezultacie armia rzymska wycofała się, a Sasanidzi odzyskali Mezopotamię. Pod koniec swego panowania Bahram II zawarł pokój z cesarzem rzymskim Dioklecjanem i położył kres zamieszkom w Chuzestanie i na wschodzie. Współczesny historyk Matthew P. Canepa nazywa Bahram II stosunkowo słabym szachem, którego niedociągnięcia pozwoliły Kartirowi przejąć niektóre królewskie przywileje.
Bahram III został ogłoszony wbrew własnej woli szachem w 293 roku w prowincji Pars przez grupę szlachty kierowaną przez Wahnama i wspieraną przez Adurfarrobaya, gubernatora Meszanu. Bahram był jednak uważany przez większość szlachty za zbyt słabego, aby rządzić królestwem, a wielu szlachciców kwestionowało jego sukcesję. Cztery miesiące po objęciu tronu przez Bahrama jego wuj Narses, został wezwany do Mezopotamii ze swojego gubernatorstwa w Armenii na prośbę wielu członków irańskiej szlachty.
Spotkał się z nimi w przejściu Paikuli w prowincji Garmekan (Kurdystan), gdzie został zaakceptowany i prawdopodobnie po raz pierwszy ogłosił się szachem. Powody, dla których szlachta faworyzowała Narsesa, mogła wynikać z jego jurysdykcji jako gubernatora, jego wizerunku jako adwokata religii Zaratusztrian, i jako zabezpieczyciela harmonii i dobrobytu imperium. Pewną rolę odegrało też prawdopodobnie jego pochodzenie z rodziny Sasanidów. Po panowaniu przez okres zaledwie czterech miesięcy, Bahram III został schwytany lub, co bardziej prawdopodobne, zabity podczas kampanii przez prowadzonej przeciw niemu przez Narsesa. Kartir, mówiąc kolokwialnie, jak zwykle poparł nowego władcę już w trakcie buntu. Widział w nim obrońcę zaratusztrianizmu. Kartir był jednym z tych szlachciców, którzy poparli Narsesa, o czym świadczy inskrypcja Paikuli. Panowanie Narsesa od 293 r. jednak oznaczało wbrew nadziejom Kartira powrót do polityki tolerancji religijnej, którą praktykował jego ojciec. Sędziwy już Kartir odszedł w zapomnienie.
PRÓBA OCENY
W źródłach zaratusztriańskich z okresu sasanidzkiego wychwalany jako obrońca wiary, był jednak Kartir postacią co najmniej kontrowersyjną nawet dla współczesnych mu Persów i zaratusztrian. Nie ulega wątpliwości, że utworzenie przez kartira zorganizowanego kleru zaratusztriańskiego w skutkach dla Imperium sasanidzkiego było także fatalne. Władza i pozycja mobadów zaratusztriańskich miała niestety rosnąć. Wkrótce rytualizacja religii przyczyniła się wraz z obciążeniem wiernych opłatami za obrzędy i podtrzymywanie świętych ogni, do niechęci ludu wobec panoszącego się i bogacącego nadmiernie kapłaństwa.
. Zaehner nazwał Kartira „religijnym fanatykiem dość niezwykłego zapału” i „twórcą procesu nietolerancji zapoczątkowanym i gorliwie rozwijanym przez Kartira”. Russell nazwał go „bezwzględnym fanatykiem, Kartirem, [który] promował ksenofobiczny kult państwa”, podczas gdy Folz nazywa go „fanatykiem”.
Według współczesnego historyka Prodsa Oktora Skjærvø: „Zarówno w literaturze irańskiej, jak i nieirańskiej, istnieje tendencja do rozwijania i hiperboli. Kilku uczonych przyjęło surowe i krytyczne spojrzenie na Kartira z ich nowoczesnego i tak nieistotnego punktu widzenia ” Pozytywne poglądy na Kartira można też znaleźć we współczesnych źródłach, takich jak opinia Hintze, która nazwał go „duchowym człowiekiem tęskniącym za prawdą religijną, która powinna być ujawniona wszystkim”, także Neusner opisał „entuzjazm rządów Sasanidzkich dla programu Kartira ”.
Trzeba też pamiętać o tym, że działalność Kartira była odpowiedzią na agresywny prozelityzm chrześcijański połączony z profanacją i niszczeniem świątyń ognia. Zorganizowanie hierarchicznego kleru i upaństwowienie religii było reakcją na taki sam proces w kościołach chrześcijańskich. Poza tym upatrywał w chrześcijanach piątą kolumnę Cesarstwa Rzymskiego, śmiertelnego wroga Sasanidów, który rozprawiał się z zaratusztrianami w Anatolii i w bezwzględny sposób i inspirował konfliktu religijne w sasanidzkiej Armenii. Także misyjna działalność mnichów buddyjskich na wschodzie i w centralnej Azji była zagrożeniem dla zaratusztrianizmu, który z punktu widzenia Kartira musiał przejść do „aktywnej obrony”. Upaństwawianie było wtedy nowy wynalazki, z którym eksperymentowano zarówno w państwie rzymskim jak i sasanidzkim. Jeśli już prześladowano innowierców, robiono to w całym majestacie władzy świeckiej i duchowej na wschodzie i na zachodzie. Jednak prześladowania innowierców i heretyków nigdy w Persji sasanidzkiej nie osiągnęły tej skali i systematyczności jak na chrześcijańskim zachodzie. Zaratusztrianizm w Imperium Rzymskim nie przetrwał, natomiast kościół Nestoriański i inne odłamy chrześcijańskie na wschodzie przeżyły do czasów nowożytnych.
*Sistan. Prowincja Imperium Sasanidów. Graniczyła z Kermanem na zachodzie, Sfahanem na północnym zachodzie, Kuszanem na północnym wschodzie i Turanem na południowym wschodzie.
**Hind (pisane również Hindestan) był prowincją Imperium Sasanidów położoną nad rzeką Indus, na terenie dzisiejszego Pakistanu i Indii, obejmowała także Pendżab. Dokładny zasięg prowincji nie jest znany
***Turan był prowincją Imperium Sasanidów położoną na terenie dzisiejszego Pakistanu. Prowincja była zamieszkana głównie przez Hindusów i graniczyła z Paradanem na zachodzie, Hind na wschodzie, Sakastanem na północy i Makuranem na południu.
****Paikuli znajduje się w dzisiejszej południowej części irackiego Kurdystanu w pobliżu dzisiejszej wioski Barkal, gubernatorstwo Sulejmanija.Kamienna wieża z inskrypcją Narsesa Zbudowana jako pomnik zwycięstwa i opowiada, jak i dlaczego cesarz Szach Narses odsunął swojego wnuczka od władzy.
Źrodła: Wikipedia Angielaka, Kartir, Lista Krółów z dynastii Sasanidzkiej
Huyse, Philip (1998). „Kerdir and the first Sasanians”. In Nicholas Sims-Williams
Curtis, Vesta Sarkhosh; Stewart, Sarah (2008) „The Sasanian era”
Encyclopædia Iranica
Boyce, Mary (1957). „Niektóre refleksje na temat zurwanizmu”. Biuletyn Szkoły Studiów Orientalnych i Afrykańskich . Londyn: SOAS
Boyce, Mary (1975). „Ikonoklazm wśród Zoroastrian”.
Gignoux, Filip (1991). Cztery inskrypcje maga Kirdira .
ZARATUSZTRIANIZM – ROZWAŻANIA 
1 myśl w temacie “KARTIR „PAPIEŻ” ZARATUSZTRIAN”