BURZLIWE DZIEJE AWESTY

(Część 1)

Tradycja ustna – Wspólne losy Awesty i Wed
1500 – 500 p.n.e.

Najstarszą zachowaną częścią Awesty są Gathy Zaratusztry, które obecnie datuje się na podstawie badań i analiz lingwistycznych na okres między 1500 – 1000 p.n.e.. Zaratusztra przekazał i nakazywał zapamiętać swoje idee i nauki poprzez hymny – Manthry zwane Gathami . Wersety Gath były zapamiętywane i śpiewane przez jego zwolenników, tym samym przekazując idee innym i kolejnym pokoleniom.

Tradycja świętych hymnów zapamiętywanych i recytowanych przez wyznawców i kapłanów była wspólna dla ludów Indoeuropejskich na przykład Wedy Indo-Ariów, Iliada Greków czy skandynawska Edda. Hymny Zaratusztry i najstarszych części Awesty powstały równolegle do Hymnów Rigwedy i zawierają wspólne elementy wierzeń choć w większości wypadków Rigweda jest swego rodzaju „negatywem ideowym”. Zaratusztra zreformował politeistyczną religię przed-gatyjską głosząc wiarę w jednego dobrego Boga Ahura Mazdę i jego odwiecznego przeciwnika Angra Mainju, koniec czasów i sąd nad złem, zbawienie prawych i klęskę nieprawych czas liniowy, wolną wolę człowieka, równość kobiet i mężczyzn, a Wedy według wielu badaczy (m.in. Asco Parapola, Prods Oktor Skjaervo) pozostały politeistyczne w swojej najstarszej warstwie, rozbudowały system kast i warn i stopniowo nasiąkały elementami starej religii drawidyjskiej z czasów cywilizacji Indusu przejmując koncepcje samsary, reinkarnacji, fatalizmu, przeznaczenia, karmy i czasu kołowego.

Monopol magów i braminów

Przekaz recytowany przez Magów czy Braminów dawał im monopol na wiedzę i interpretację religii, stąd w obydwu tradycjach Gatyjskiej i Wedyjskiej niechęć do spisywania i szerokiego udostępniania świętych tekstów. Forma hymnów i specyfika zapisu tych tekstów ułatwiały ich skuteczne i wierne zapamiętywanie, dlatego pierwsze wzmianki o zapisaniu świętych ksiąg zarówno Awesty jak i Wed są stosunkowo późne i pochodzą z okresu między VI a V w p.n.e. Część uczonych kwestionuje w ogóle istnienie zapisów z tego okresu, ponieważ nie zachowały się ani oryginały, ani wiarygodne kopie

Zand Awesta – tradycja ustna trwa 1000 – 300 p.n.e.

Pokolenia, które nastąpiły po Zaratusztrze, zachowały jego nauki i dodały do ​​nich nowe elementy w postaci modlitw, wyjaśnień, przepisów uszczegółowionego prawa. W ten sposób ludzie stworzyli pisma zoroastryjskie Awesty. Gathy stanowią rdzeń Awesty. Ludzie początkowo nie porzucili części starszych wierzeń, a więc w Aweście znalazła się jakąś ich część, która obejmowała kompozycje, hymny i mity sprzed objawienia Zaratusztry, zmodyfikowane w celu dostosowania do zasad zaratusztriańskich, a także późniejsze kompozycje. Niektóre z nich udało się metodą naukową zidentyfikować, jako starsze od Gath Zaratusztry, albo dużo młodszą od nich. Nie udało się jednak dotąd jednoznacznie ustalić poza Gathami co jest dodane, a co głosił sam Zaratusztra.

Kiedy kapłani zostali wprowadzeni w nową religię, przyjęli rolę zapamiętywania Awesty, zwłaszcza Gath i liturgii. Metoda okazała się bardzo skuteczna w zachowaniu nauk – tak skuteczna, że ​​hymny były nadal wiernie zapamiętywane, dzielone i przekazywane nawet wtedy, gdy zmienił się język recytujących wersety i zatracono znaczenie wersetów.Z nieznanych przyczyn zamknięto kanon awestyjski, skomponowany głównie we wschodnich dialektach aryjskich. Po przerwie, którą nazwiemy latami nieznanymi, uzupełnienia Awesty przybrały formę wyjaśnień, interpretacji i komentarzy zwanych Zend lub Zand. W połączeniu z kanonem awestyjskim nazywano je Zend Awestą lub Zand Awestą .

Podczas gdy Awestę skomponowano w grupie pokrewnych starożytnych języków indoirańskich, nieformalnie nazywanych językami awestyjskimi, zand został skomponowany w językach, które były żywe po upadku rządów macedońskich w II wieku p.n.e. Ostateczne opracowanie tych komentarzy nastąpiło w okresie od II do VII wieku naszej ery. Użyto wtedy stosunkowo nowoczesnego języka zwanego pahlawi lub językiem średnioperskim.

I. Kompilacja i zniszczenie Awesty:
Awesta Achemenidzka (ok. 600 – 300 p.n.e.)*

Pliniusz w Historia Naturalis (XXX., 1) odnotował że „Hermippus, filozof ze Smyrny (ok. 250 p.n.e.) przeprowadził bardzo pracochłonne badania wszystkich ksiąg zoroastryjskich, które miały zawierać dwa miliony wersetów , i podał zawartość każdej księgi osobno.” Niestety praca Hermippusa zaginęła

Pierwsze zachowane doniesienie o zapisanych tekstach awestyjskich pochodzą od Arda Viraza autora „Arda Viraf Nameh (III – IV wiek n.e.). Autor księgi twierdzi, że perscy królowie Achemenidów (ok. 600 – 300 p.n.e.) zlecili spisanie całej Awesty na skórach i zdeponowali je następnie w królewskiej bibliotece w Isztakhr. „…Cała Awesta i Zand, napisana na skórach złotym atramentem, została zdeponowana w archiwach w Stakhar Papakan (Ishtakhr, niedaleko Persepolis i Shirazu w prowincji Pars).”

Arabski historyk Al Masudi odnotował, że do ich spisania użyto 12 000 płatów kart pergaminu..

W księdze Arda Viraf Namah, znajduje się informacja że Aleksander Macedoński w 330 p.n.e. spalił awestyjskie rękopisy zdeponowane w królewskiej bibliotece w Isztakhr. Aleksander nakazał też zabić wielu sędziów, dasturów , mobedów , herbadów (kapłanów) i innych wyznawców religii, a także uczonych i mędrców znających teksty Awesty by w ten sposób próbował zniszczyć tajże tradycję ustną.

W księdze Bundahiszn (33.14) z okresu sasanidzkiego tak opisano zniszczenie Awesty,: „Wtedy, za panowania Dariusza, syna Dariusza, cesarz Aleksander przybył do Iranszahr, przybywając z Arum (Europy), zabił króla Dariusza, zniszczył wszystkie rodziny władców, magów i ludzi publicznych Iranszahr, zgasł a wtedy ogromna liczba świętych ogni, zabrał komentarz (zand) Objawienia kultu Mazdy i wysłała go do Arum, gdzie spalił Awestę, a potem podzielił Iranszahr między dziewięćdziesięciu drobnych władców”.

W dziele Sa’ida ibn Khurasankhurrah’a (ok. 747-754): Kitab al-mawalid (Księga Narodzenia Pańskiego), „najstarszego zachowanego autentycznego arabskiego tłumaczenia astrologicznej księgi Pahlawi, które posiadamy” znajdują się także informacje o losie sasanidzkiej Awesty. Księgę Narodzenia Pańskiego przypisuje on mędrcowi Zaradusztowi (Zaratusztrze), Sa’id twierdzi, że nie przetłumaczył swojej wersji z oryginalnego rękopisu Zaraduszta, lecz z nowszej wersji zapisanej przez perskiego pisarza Mahankarda około 637 r. Mahankard zapisał w swojej księdze: „Aleksander zniszczył oryginalne starożytne księgi perskie po przetłumaczeniu ich na język grecki”.**

Z innych relacji dowiadujemy się, że tylko niektóre tematy i księgi zostały przetłumaczone przez Greków, a inne, np. religijne, zostały zniszczone bez tłumaczenia.

Ibn Qutayba (historyk arabski ok 890 r.) stwierdza: Aleksander podbił królestwo Iranu i spalił księgi ich religii.Sahristaniha-e Iran historyk piszący w języku Średnio-Perskim odnotowuje: Aleksander zniszczył tę Awestę, która była przechowywana w formie pisemnej w Samarkandzie. (Z jego tekstu wynika, że być może, była jakaś kopia Awesty przechowywana w miejscu, które można uznać za regionalną stolicę wschodniej części imperium perskiego.

Z kolei Hamza al-Isfahani, w swoim tłumaczeniu z 961 Khwaday Namag (cytowanym także również przez Ferdowsiego) na arabski i popartym relacją Musa ibn Isa al-Kisrawiego stwierdza: „Aleksander, zazdrosny o niezrównaną wiedzę narodu perskiego, najpierw przetłumaczył to, co potrzebował od Persów, a potem zniszczył resztę, zabijając też magów. Chociaż zniszczył ich książki o religii, przetłumaczył ich książki o filozofii, astrologii, medycynie i rolnictwie z perskiego na grecki i egipski, które wysłał do Aleksandrii. Ta relacja potwierdza zapis w Denkard, że ​​Awesta i teksty pomocnicze zawierały w 21 księgach (naskach?) także encyklopedyczną wiedzę.

W Tansar-Nama (tekst perski przetłumaczony z języka średnio-perskiego) znjduje się lakoniczna wzmianka: Aleksander zniszczył Awestę.

W Din Vijirgard (księdze spisanej języku średnio-perskim) znajduje się kolejna informacja: „Aleksander zniszczył wiele Nasków (Księgi Awesty) z wyjątkiem tych dotyczących medycyny i gwiazd, które przetłumaczył na rzymski” (Persowie nazywali Europę „Rzymem” od czasów dynastii Partyjskich ponieważ przedstawicielem świata zachodu i Europy było dla nich Imperium Rzymskie.)

Druga pisemna kompilacja – Partyjska Awesta
(247 p.n.e. – 224 n.e.)

Po obaleniu greckich rządów przez Partów (Partowie. Parthawa, Partia była jednym z narodów Irańskich pochodzących od Ariów), Partowie (247 p.n.e. – 224 n.e.) rozpoczęli dzieło kompilacji rozrzuconych resztek Awesty rozproszonych podczas panowania Greków informację o tym zawarta jest w. Środkowo perskim tekście, Denkard (412.5-11): „Król Arsacydów Walachsz lub Wologese (ponieważ jest to powszechna nazwa wśród Partów Arsacydów, król, o którym mowa, jest uważany za króla Partów Wologazes IV, ok. 147-191 n.e.), nakazał, aby wysłać do wszystkich prowincji imperium proklamację nakazującą: Należy zachować i spisać, w stanie, w jakim zachowało się w tej prowincji, wszystko, co przetrwało z czystej Awesty i Zand, a także każdą naukę z niej wywodzącą się, która została rozproszona przez spustoszenie i zakłócenia dokonane przez Aleksandra, a także przez jego plądrowanie i inne rabunki Macedończyków. Nakazał także zebrać to wszystko co przetrwało, czy to w formie pisemnej, czy w autorytatywnym przekazie ustnym”. Awesta Partów nie zachowała się. Jednak prawdopodobnie mogła stanowić podstawę Sasanidzkiej Awesty. Czyli 3 kompilacji.

Czy rzeczywiście istniały te dwie wcześniejsze kompilację. Uczeni są w większości zgodni, co do tego że w czasach Achemenidów zaratusztrianizm był już ugruntowaną religią Persów. Nie ma natomiast zgody co do istnienie zapisanych kompilacji wcześniejszych niż sasanidzka. Na pewno jednak najazd Aleksandra i okres rządów greckich musiał być czymś traumatycznym dla wyznawców zaratusztrianizmu, skoro legenda o prześladowaniach i niszczeniu ksiąg powraca tak uporczywie w wielu źródłach, pewne też jest właśnie podczas greckich rządów nastąpiła utrata części wiedzy i przekazu Zaratusztry. Jak się okazało w siódmym wieku miało się dokonać jeszcze gorsze spustoszenie. Spór o istnienie dwóch pierwszych kompilacji, jest o tyle jałowy, że w zamierzchłej przeszłości takie religijne i mitologiczne przekazy były generalnie z dużą dokładnością przekazywane ustnie. Nikt nie kwestionuje w końcu autentyczności Bibli, Eddy, Iliady czy Wed i tego że część korzeni ich wątków sięga bardzo głęboko w przeszłość, choć wiemy, że kompilacja tych ksiąg miała miejsce dużo później niż ich powstanie, a zapisane wersje, które dotrwały materialnie do naszych czasów to kopie, wielu kopi, przepisanych z kopi.

CDN

źródła:

* K. E. Eduljee, Zoroastrian Heritage, 2005-17, http://www.heritageinstitute.com/…/scriptures/history.htm,

*The Arabic Hermes: from Pagan Sage to Prophet of Science autorstwa Kevina Thomasa Van Bladela, s. 33-35, Oxford Studies of Late Antiquity.

**The Transmission of Astrology into Abbasid Islam (750-1258 CE) s. 3, Maria J. Mateus November 27, 2005

*** Zayn R. Kassam, Yudit Kornberg Greenberg, Jehan Bagli Editors, Islam, Judaism, and Zoroastrianism „The Sasanian Awesta” s.795

Obraz : Albrecht Altdorfer, „Bitwa Aleksandra pod Issos”