WPŁYW ZARATUSZTRIANIZMU NA JUDAIZM II.

Prezentujemy tłumaczenie artykułu wybitnej Iranistki i specjalistki w problematyce zaratusztrianizmu, prof Almut Hintze z Uniwersytetu Londyńskiego (SOAS), która wskazuje, że żydowskie święto Purim wywodzi się z zaratusztriańskiego święta Frawardigan, a także na genezę Księgi Estery jako wyjaśnienia pochodzenia, tego święta. Ukazuje też niehistoryczność tej księgi.

GRECKIE I HEBRAJSKIE WERSJE KSIĘGI ESTERY

I ICH IRAŃSKIE POCHODZENIE.

Zwój Estery ze swoją malowniczą oprawą od wieków cieszy się dużą popularnością wśród społeczności żydowskiej. Historia rozgrywa się na dworze królewskim w Suzie w Elamie, dworze najpotężniejszego króla perskiego, o którym mówi się (Esth. 1.1), że rządził 127 prowincjami od Indusu po Nil.Narracja tej historii ujawnia intymną znajomość perskiego dworużycie i zwyczaje” i istnieje pewne prawdopodobieństwo, że jądro tej historii było skomponowana w samej Persji w okresie Achemenidów.

1. Kserkses kontra Artakserkses

W tekście hebrajskim król nosi imię nonx („hasweros). W wyniku odszyfrowania inskrypcji staroperskich w Behistun zweryfikowano identyfikację tego imienia przez JJScaligera ze staroperskimi. xsaya-aršan”. Greckie tłumaczenie imienia staroperskiego brzmiałoby odpowiednio Bépens.Jednak wersja Septuaginty Estery brzmi Aptatépens. Inne nazwiska są zachowane w całej księdze. Tak więc Septuaginta i Hebrajski tekst masorecki różnią się co do osoby potężnego króla, którego panowanie stanowi tło tej historii.To, z czym mamy tutaj do czynienia, wcale nie jest kwestią historyczną. Cała historia nie może rościć sobie pretensji do jakiejkolwiek historyczności w węższym tego słowa znaczeniu. To legenda i jako taka powinna być traktowana. Nie ma więc sensu szukać historycznych dowodów na istnienie postaci wspomnianych w historii Estery. Królową u boku Kserksesa była Amestris, a nie Waszti ani Estera; żaden z trzech królów zwanych Artakserksesem nie miał małżonki o imieniu Waszti lub Estera. Znaczenie imienia króla, czy to Kserkses, czy Artakserkses, polega na tym, że stanowi ramy opowieści. Co znamienne, wszystkie opisane wydarzenia rozgrywają się na dworze potężnego króla perskiego w Suzie.W Księdze Estery 2,5-6 czytamy, że Mardocheusz został uprowadzony jako jeniec do Babilonii pod rządami Jehojachina w 596 r. p.n.e. Niehistoryczny charakter tej historii jasno wynika z faktu, że utożsamianie króla z Kserksesem lub z którymkolwiek z trzech królów noszących imię Artakserksesa prowadzi do absurdalnego eniosku, że ​​Mardocheusz, starzec w wieku około 140 do 260 lat, miał kuzyna w wieku około dwudziestu lat. Jest więc jasne, że nie ma sensu historyzować całej historii wtórnie. Tej historii w ogóle nie można rozumieć jako relacji historycznej. Wręcz przeciwnie, jest to legenda etiologiczna, wyjaśnianiająca w formie mitów lub legend przyczyny powstania tradycji, obrzędów itp która daje biblijną legitymację świeckiej świętu o perskim rodowodzie.Nie możemy rozstrzygnąć, które imię króla jest oryginalne, ale jeśli przyjrzymy się bliżej różnicom między hebrajską i grecką wersją tego zwoju, wydaje się prawdopodobne, że greckie brzmienie jest bardziej autentyczne.

2. Haman kontra Bougajos

Inna niezwykła różnica między wersją grecką i hebrajską polega na epitecie Hamana. Podczas gdy Haman ma epitet רגגאה (ha „gagi)„ Agagita ”w tekście hebrajskim (Esth. 3.1 itd.), W Septuagincie nazywany jest „Aγav Boυγαιoς”. Atrybut רגגאה (ha „gagi) ​​Agagity” odnosi się do Agaga, króla Amalekitów, wroga par excellence Izraelitów. Po raz pierwszy jest wymieniony w Księga Wyjścia 17.8ff., gdzie podano, że Amalekici zaatakowali Izraelitów w czasie ich exodusu z Egiptu. Ponieważ plemię Amalekitów zostało jednak wytępione w ciągu VIII wiek p.n.e. (I.Sam.15), hebrajski termin jest najwyraźniej reinterpretacją pierwotnie innego epitetu, który jest zintegrowany z tłem historycznej tradycji Izraelitów.

Grecki epitet „Aγav Boυγαιoς” (Bougaios)jest zatem bardziej bliskim oryginałowi odczytem. Może wskazywać bezpośrednio na pochodzenie irańskie. Jeśli Boυγαιoς jest uważany wraz z Lewym za forma dialektu południowo-wschodniego języka aramejskiego, gdzie samogłoska α poprzedzona 1 może być przesunięta na u, wówczas Boυγαιoς oznacza Bαγαιoς” i jest pochodną irańskiego słowa Baga – „Bóg”.

Nie jest to jedyna dialektalna cecha języka aramejskiego w Księdze Estery. Tekst hebrajski zawiera dużą liczbę aramejskości w brzmieniu, szyku słów i strukturze składniowej. Paton” i Moore podają listę ponad 30 zapisów. Konwencje ortograficzne irańskich słów i nazw własnych w masoreckim tekście Estery są takie same jak w imperialnym języku aramejskim z okresu Achemenidów.

3. Purim kontra Фроνрαἰα (fronraia)

Nazwę święta purim, która oznacza „losy”, tłumaczy etiologiczna legenda, że ​​dzień prześladowań Żydów został wyznaczony przez losowanie: Estery 9,24 „Ponieważ Haman, syn Hammedaty, Agagita, wróg wszystkich Żydów, uknuli spisek przeciwko Żydom, aby ich wytępić, i rzucili Pur, to jest los, aby ich wytracili i wygubili”.

Relacja Józefa Flawiusza z historii Estery (Antiquities XI 183-296), oparta na zachowanej wówczas wersji Septuaginty, nie wspomina o epizodzie rzucania losów. To pokazuje, że jest to dodatek drugorzędny, ponieważ jeszcze w czasach Józefa Flawiusza (tj. Pod koniec I wieku n.e.) nie było żadnej wzmianki o epizodzie „rzucania losów”.

Wysuwano różne teorie dotyczące pochodzenia Pürim (zob. Paton, Esther, s. 77-94). Lewy utrzymuje pogląd, że pierwotna nazwa święta brzmiała Aram., którego etymologią ludową łączył ze wspólnym rdzeniem semickim Hebr./Aram. (pārar / pºrar), akadyjski paräru „zniszczyć”. Twierdzi, że nazwa została wybrana, ponieważ historia dotyczy zniszczenia. Jednakże, ponieważ znaczenie tej aramejskiej liczby mnogiej to „kruszenia”, to wyjaśnienie nazwy święta nie ma większego sensu. Ale jeśli odłożymy na bok formę hebrajską i spojrzymy na greckie warianty odczytu, pomogą nam one zbliżyć się do pochodzenia święta Purim. Forma nazwy święta brzmi Фроνрαἰ (Fronrai) we wspólnym tekście Septuaginty. Józef Flawiusz nazywa to Фроνрαἰα (Fronraia). Ms.93a lucjanickiej wersji tekstu greckiego przekazuje formę Фоνрδἰα (Fonrdia) Ks. Estery 9,26.To właśnie P. De Lagarde jako pierwszy zaproponował, aby opovpię, a zwłaszcza lucjańską odmianę Фоνрδἰα, połączyć z nazwą perskiego święta fravardigan. Nazwa święta została skrócona do frördīgān w mowie ludowej co najmniej w okresie sasanidzkim, a pisownia frördigan występuje także w dokumentach syryjskich. W mazdejaskim kalendarzu Armenii nazwa ostatniego 16 miesiąca roku Hrotic”, Gen. pl. zależne od „miesiąca” amis, pochodzi z dyssymilacji od „Hrt-ic”, ponieważ czasami zapisuje się również to imię. Rdzeń Hrtt- wraca do partyjskiego *frort- < *fravart-. Historyk bizantyjski Menander Protector (koniec VI w. n.e.), ks. 9,1 odnosi się do święta perskiego jako Фроνрδἰγαν (Fronrdigan) C (Фоνрδἰγαν [Fonrdigan[ według innego kodowania.).Sekwencja -rd- perskiego fravardigan jest zachowana w wariancie lucjańskim, podczas gdy powszechna forma Фроνрα- z LXX zachowała dwa -r-. Grecka forma Фроνрα przywodzi na myśl Фроνрαἰα (Fronraia) „czuwać, strzec” i być może nawet kontynuje pewien aspekt znaczenia irańskiego frauuași (Frawaszi)– „siła ochraniająca, duch opiekuńczy”. Liczba mnoga perskiego imienia odpowiada liczbie mnogiej hebrajskiego i greckiego.

4. Adaptacja elementów obcych

Tutaj również należy szukać perskiego tła, które przebija całą historię Estery. Najważniejszy jest fakt, że święto Purim zbiega się z Zaratusztrianskim Świętem Fravardigan 14 dnia Adar. Fravardigan obchodzono w ciągu ostatnich dziesięciu dni perskiego roku, w tym pięciu dni epagomenalnych, które były niezbędne do zrównania 360-dniowego religijnego roku zoroastryjskiego z rokiem słonecznym na wzór 365-dniowego kalendarza egipskiego. Perski Fravardīgān, nazwa skrócona od środkowoperskiego rōzän fravardigan „dni Frawaszi”, to święto zoroastryjskie, na które Frauuaši, duchy zmarłych, są zapraszane do do domów. Święto kończy się dniem Now Ruz (Nowy Rok). Istnieje uderzające podobieństwo między zwyczajem, o którym mowa w Księdze Estery 9,22, polegającym na wymianie prezentów podczas Purim, a perskim zwyczajem wymiany prezentów w ten sam sposób w Now Ruz: Estera 9,22 „A Mardocheusz napisał te rzeczy i wysłał listy do wszystkich Żydów którzy byli we wszystkich prowincjach króla Ahaswera, bliskich i dalekich, aby ustanowili między nimi czternasty dzień miesiąca Adar i piętnasty dzień tego samego roku, jako dni, w których Żydzi odpoczęli od swoich nieprzyjaciół, a miesiąc, który im się obrócił, ze smutku w radość, a ze smutku w dzień dobry, aby uczynili je dniami uczt i radości, i posyłania sobie nawzajem części i darów dla ubogich ”.

5. Wniosek

Różnice między hebrajską i grecką wersją opowieści o Esterze, jak również aramejskie formy wielu imion oraz aramejskie wpływy w dykcji i konstrukcji tekstu hebrajskiego pozwalają przypuszczać, że obie wersje tekstu są dwiema różnymi adaptacjami jednego oryginał skomponowany prawdopodobnie w południowo-wschodnim środowisku języka aramejskiego. Należy podkreślić, że tekst grecki nie jest tłumaczeniem tekstu hebrajskiego, który przetrwał do naszych czasów.Zaobserwowane rozbieżności, tj. imię króla Kserkses/Artakserkses; epitet Hamana Agagity/Bougaiosa; nazwy święta Pürim/Fronrai(a) są wyjaśniane jako różne adaptacje tradycji, przy czym Septuaginta lepiej zachowuje pierwotną formę niż tekst hebrajski. Relacja hebrajska posunęła dalej proces osadzania tej historii w kontekście biblijnym. W ten sam sposób hebrajska etymologizacja Purim jako „losy” jest późniejszym dodatkiem, o którym wczesne wersje Septuaginty nic nie wiedziały, co jasno wynika z relacji Józefa Flawiusza. Perskie pochodzenie święta Pürim jest ukryte w wersji hebrajskiej, natomiast grecka forma Фроνрαἰ[α] (fronrai[a]) zachowuje ślady pierwotnej nazwy święta, jaką jest perski Fravardīgān. Włączenie obcych tradycji do religijnego ortodoksyjnego tła jest dość powszechne. W tradycji chrześcijańskiej znajdujemy wiele analogii do tego procesu. Obchody Bożego Narodzenia w dniu przesilenia zimowego sięgają rzymskiego święta Sol Invictus. Zwycięstwo światła nad ciemnością jest utożsamiane z alegorycznym zwycięstwem życia nad śmiercią: narodzinami tego, o którym mówi się, że jest światłem. Chrystus zajmuje miejsce boga słońca. W ten sposób pierwotnie pogańskie tradycje. zostały włączone do wspólnego tła wiary chrześcijańskiej; dziwne i nie do pogodzenia politeistyczne pochodzenie święta jest ukryte przed zwykłymi wyznawcami. Stara liturgia daje więcej wskazówek na temat tego związku: „Dziewica urodziła, światło wzmaga się” – tak brzmiała formuła święta boga słońca w Aleksandrii. W liturgii chrześcijańskiej znajdujemy tę samą formułę celebracji narodzin Chrystusa. W Księdze Estery widzimy przykładowo, jak popularna tradycja perska została włączona w ramy żydowskie.

źródło: Irano-Judaika III, Jerozolima 1994